Większość przyszłych mam z troską myśli o rozwoju kształtującego się w jej ciele dziecka i stara się dostosować swój sposób odżywiania do tego szczególnego stanu, jakim jest ciąża. Dlatego tak ważna jest odpowiednia dobrze zbilansowana dieta i stosowanie się do zaleceń lekarskich odnośnie do suplementacji niezbędnych składników, w tym witaminy D.
Spis treści:
Witaminowa suplementacja w czasie ciąży to temat wielu badań naukowych. Ciągle pojawiają się nowe doniesienia o korzystnym wpływie kolejnych składników diety na przebieg ciąży i porodu oraz dobrostan matki i dziecka.
Według najnowszych rekomendacji Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników kobiety ciężarne powinny uzupełniać dietę w 5 podstawowych elementów:
Witamina D to grupa steroidowych związków organicznych. Należy ona do witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (podobnie jak witaminy: A, E i K). Zwyczajowo stosujemy dla niej nazwę witamina, mimo że większość zapotrzebowania jest produkowana przez nasz organizm.
Obie te formy to prohormony, co oznacza, że są nieaktywne biologicznie.
Obie formy witaminy D mają zbliżone właściwości biologiczne (charakteryzują się zbliżonym powinowactwem do receptora jądrowego dla hormonów steroidowych VDR), jednak ergokalcyferol jest znacznie mniej trwały niż cholekalcyferol. Sprawia to, że roślinne źródła witaminy D w efekcie dostarczają mniejsze dawki witaminy niż produkty odzwierzęce. Dodatkowo witamina D2 zdecydowanie słabiej niż witamina D3 wiąże się z białkiem DBP, które transportuje witaminę D we krwi, więc znacznie więcej witaminy D2 jest eliminowane z ustroju człowieka, a mniejsza ilość może być wykorzystana.
Do najbogatszych źródeł witaminy D3 w diecie zaliczamy tłuste ryby morskie oraz nabiał.
Witamina D3 jest wytwarzana w skórze w czasie ekspozycji na promieniowanie ultrafioletowe (UVB o długości fali 280–315 nm) z pochodnej cholesterolu – 7-dehydrocholesterolu. Proces ten przebiega w strefie Malpighiego, czyli żywych komórkach warstwy kolczystej i podstawnej naskórka.
Aby otrzymać optymalną ilość witaminy D3, wystarczy przebywać w pełnym słońcu minimum 15–30 minut dziennie w godzinach 10:00–15:00 od maja do września z odkrytymi przedramionami i podudziami (minimum 18% powierzchni ciała) niezabezpieczonymi kremami z filtrem przeciwsłonecznym.
Czynnikami ograniczającymi skórną biosyntezę witaminy D3 są: kąt padania promieni słonecznych, zachmurzenie, zanieczyszczenie powietrza, ubrania, filtry przeciwsłoneczne, zwiększona pigmentacja skóry, stan skóry i wiek pacjenta. W przypadku znacznie dłuższej ekspozycji na promieniowanie słoneczne nadmiar cholekalcyferolu rozpada się do nieaktywnych substancji takich jak: lumisterol, suprasterol i tachysterol. Dzięki temu nie występują przypadki przedawkowania witaminy D3 spowodowane zbyt długą „kąpielą słoneczną”, ale też nie da się witaminy wytworzyć na zapas na zimę.
W Polsce witamina D występuje w postaci leków na receptę, bez recepty (OTC) i suplementów diety. Jest również jednym ze składników mleka modyfikowanego dla dzieci zaliczanego do kategorii żywności specjalnego przeznaczenia medycznego. Może występować jako jedyny składnik aktywny oraz w preparatach skojarzonych, np. witamina A+D, witamina D+E, witamina D+K i multiwitaminach.
Podczas suplementacji witaminy D bardzo ważna jest odpowiednia podaż wapnia w diecie, jednak jeżeli nie uda się zapewnić właściwej ilości wapnia w postaci produktów spożywczych, najlepiej suplementować je osobno, ponieważ wapń znacznie lepiej przyswaja się podawany w mniejszych dawkach kilka razy na dobę.
Należy pamiętać, że witamina D z przewodu pokarmowego wchłania się w około 50%.
Od dawna znana była rola witaminy D w budowie kości. Okazuje się jednak, że wiele komórek naszego ciała posiada dwa receptory dla witaminy D – w błonie komórkowej regulujący metabolizm danej komórki i w jądrze komórkowym, wpływający na ekspresję genów.
Witamina D u kobiet w ciąży jest niezbędnym składnikiem odżywczym, a jej wielokierunkowe działanie ma ogromny wpływ na zdrowie człowieka. W początkowym okresie ciąży reguluje geny odpowiedzialne za rozwój łożyska (implantację, inwazję trofoblastu i angiogenezę). Działa immunomodulująco, poprawiając stosunek limfocytów Th1/Th2, co zmniejsza ryzyko powikłań ciąży i zaburzeń rozwoju płodu. Suplementacja witaminy D u kobiet w ciąży zmniejsza ryzyko wystąpienia stanu przedrzucawkowego, przedwczesnego porodu i cukrzycy ciążowej.
Niedobór witaminy D występuje u ponad 50% ciężarnych kobiet w Polsce, zwłaszcza w okresie jesienno-zimowym. Na niedobór witaminy D w szczególności narażone są osoby otyłe o BMI > 30. Ze względu na duże powinowactwo do lipidów, witamina ta odkłada się w znacznych ilościach w tkance tłuszczowej i nie może być wykorzystana przez pozostałe komórki organizmu.
Wybrane leki wpływające na obniżenie poziomu witaminy D3 w organizmie:
Skutkiem niedoboru witaminy D w ciąży jest zwiększenie ryzyka wystąpienia:
Znaczny niedobór witaminy D przekłada się również na wzrost niepłodności poprzez:
Optymalne stężenie kalcyfediolu w surowicy krwi wynosi 30–50 ng/ml (czyli 75–125 nmol/l). Wartości 25(OH)D powyżej 100 ng/ml (250 nmol/l) uznawane są za potencjalnie toksyczne, a ponad 200 ng/ml (500 nmol/l) – toksyczne. Z drugiej strony poziom tego metabolitu witaminy D poniżej 20 ng/ml (50 nmol/ml) świadczy o niedoborze witaminy D, a 10 ng/ml – o ciężkim niedoborze wymagającym zastosowania dawek leczniczych.
U pacjentów z rozpoznaną nadwrażliwością na witaminę D należy utrzymywać stężenie niższe (20–25 ng/ml) niż optymalne dla populacji ogólnej.
Kobiety w wieku rozrodczym i planujące ciążę powinny stosować 800–2000 j.m. (20–50 mcg) witaminy D na dobę, jeżeli nie przebywają na słońcu minimum 15 minut dziennie (w godzinach 10:00–15:00 od maja do września z odkrytymi przedramionami i podudziami niezabezpieczonymi kremami z filtrem przeciwsłonecznym).
U kobiet w ciąży warto skontrolować stężenie kalcyfediolu – 25(OH)D w surowicy krwi i na jego podstawie dostosować odpowiednią dawkę suplementacyjną witaminy D. Natomiast jeżeli oznaczenie tego metabolitu witaminy D nie jest możliwe, wówczas zalecana jest suplementacja witaminy D w dawce 2000 j.m. (50 mcg) dziennie przez całą ciążę i podczas laktacji.
Osoby otyłe powinny stosować dwukrotnie większe dawki niż standardowe.
Przedawkowanie witaminy D u kobiet ciężarnych może:
Witaminy D nie powinno się stosować w przypadku:
Zawartość witaminy D w mleku kobiecym jest mała (średnio 4 j.m. na 100 mililitrów mleka kobiecego), nawet jeśli matka w okresie laktacji suplementuje witaminę D w zalecanych dawkach (wówczas około 20 j.m./100 ml mleka kobiecego). Nie jest ona wystarczająca dla potrzeb szybko rozwijającego się organizmu dziecka, stąd konieczność uzupełnienia diety noworodka w witaminę D już od pierwszych dni życia.
Aby zapewnić prawidłowy rozwój dziecka zarówno w czasie ciąży, jak i po porodzie, ważna jest odpowiednia dobrze zbilansowana dieta i stosowanie się do zaleceń lekarskich odnośnie do suplementacji niezbędnych składników w tym witaminy D.
Materiał nie stanowi i nie zastąpi porady lekarskiej.