Alergie krzyżowe – rodzaje i sposoby leczenia

Alergia krzyżowa to odpowiedź immunologiczna naszego organizmu na konkretny alergen, a następnie wywołana przy kontakcie z innym alergenem o podobnej budowie, ale pochodzącym z odmiennego źródła.

Na istotne klinicznie znaczenie alergii krzyżowej w powstawaniu chorób alergicznych zwrócono uwagę już w latach 40. XX wieku. Pojawiły się wtedy doniesienia, że u osób uczulonych na pyłki roślin objawy alergiczne nasilają się po zjedzeniu niektórych owoców, a także pod wpływem „czynników utrudniających rozpoznanie”. Dzięki rozwojowi medycyny i diagnostyki w dzisiejszych czasach jesteśmy w stanie już zidentyfikować te czynniki, a także mechanizm powstawania takiej reakcji krzyżowej.

Istotą alergii krzyżowej jest jednoczesne wystąpienie lub nasilenie objawów alergicznych, u osób uczulonych na alergeny pokarmowe, wziewne i kontaktowe. Może ona dotyczyć alergenów pochodzących zarówno ze świata roślin jak i zwierząt, często niespokrewnionych ze sobą, lecz zawierających podobne elementy budowy – tak zwane epitopy. Wbrew pozorom nie jest to rzadkie zjawisko. Szacuje się, że około 60% alergii pokarmowych u dzieci jest powiązanych z alergią wziewną, a 30% pacjentów uczulonych na pyłki zgłasza nasilenie objawów po spożyciu niektórych warzyw, owoców czy orzechów. Niestety, obecnie coraz więcej pacjentów cierpi na alergie wziewne, co jest bezpośrednim powodem wzrostu występowania alergii krzyżowej.

Rodzaje alergii krzyżowych i metody leczenia

Najbardziej znane i najczęstsze alergie krzyżowe występują pomiędzy alergenami wziewnymi i pokarmowymi. Niestety dane na temat tych reakcji są niespójne. Dzieje się tak dlatego, że większość pacjentów jest uczulona na kilka alergenów wziewnych (inaczej zwane są one aeroalergenami), często różnych gatunków roślin. Do tego dochodzą indywidualne nawyki żywieniowe oraz różnice geograficzne, które mają wpływ na ogólny stan kliniczny pacjenta. Do najczęstszych alergenów wywołujących reakcje krzyżowe należą brzoza, bylica, seler oraz trawy. W zależności od rodzaju alergenu oraz niekiedy od umiejscowienia objawów alergii wyróżniamy następujące jej rodzaje:

• Zespół pyłkowo-pokarmowy – inaczej zwany zespołem alergii jamy ustnej (ang. Oral Allergy Syndrome). Jak sama nazwa wskazuje, objawy zlokalizowane są głównie w jamie ustnej i gardle. Występuje u pacjentów uczulonych na pyłki, po spożyciu niektórych pokarmów. Główne objawy to: obrzęk, świąd, pieczenie/mrowienie warg, podniebienia, dziąseł, języka lub tylnej ściany gardła. U dzieci dodatkowo można zaobserwować rumień i wysypkę wokół ust.  Objawy występują od razu po spożyciu produktu, który jest alergenem. Zespół ten pierwszy raz został opisany w 1942 roku. Przedstawiono przypadek czterech pacjentów chorujących na katar sienny, u których stwierdzono świąd i obrzęk w jamie ustanej po spożyciu świeżych owoców. W miarę badań nad tym typem alergii krzyżowej stwierdzono, że do najczęściej uczulających produktów należą: jabłko, brzoskwinia, wiśnia, seler, marchew, ziemniaki, orzechy laskowe, orzeszki ziemne oraz migdały.
  
  W początkowym stadium choroby pacjenci tolerują te produkty w wersji ugotowanej bądź przetworzonej. Niestety wraz z czasem trwania choroby, zwiększa się lista nietolerowanych produktów, także tych przetworzonych i dochodzą kolejne objawy – niekiedy ogólnoustrojowe, takie jak pokrzywka, bóle brzucha, nudności, wymioty, a nawet zaostrzenie astmy oskrzelowej.

• Zespół lateksowo-owocowy (latex – fruit syndrome) – polega na nietolerancji produktów spożywczych u pacjentów uczulonych na lateks. Naturalny lateks jest pozyskiwany przez nacinanie roślin kauczukodajnych, zbieranie soku mlecznego zawierającego 2% białek i jego obróbkę przemysłową. Właśnie te białka są najbardziej alergizujące. Jest to syndrom bardziej powszechny u niektórych grup zawodowych, np. w sektorze służby zdrowia. Na szczęście obecnie częstość występowania tej alergii stale maleje, ze względu na zastępowanie lateksu naturalnego gumami syntetycznymi, np. neoprenem. Najczęściej zespół ten występuje po spożyciu: bananów, awokado i kasztanów jadalnych. Jednak opisywano również przypadki po spożyciu: melona, ananasa, papai, brzoskwini, figi, ziemniaka i pomidora. Niestety zespołowi temu nie towarzyszą żadne charakterystyczne objawy. Główne to zmiany skórne w obrębie dłoni i ust, bezpośrednio po kontakcie z alergenem i dolegliwości żołądkowo – jelitowe.

• Zespół wieprzowina-sierść kota (pork – cat syndrome) – rzadka przypadłość, ale niezwykle istotna klinicznie, zważywszy na to jak dużo pacjentów uczulonych jest na sierść kota. Po raz pierwszy opisana w 1993 roku. Występuje u pacjentów z pierwotnym uczuleniem na kocią sierść, u których nadwrażliwość na mięso wieprzowe wynika z reakcji krzyżowej. Dotyczy osób dorosłych i nastolatków. Objawy pojawiają się bezpośrednio po spożyciu mięsa, głównie surowego, wędzonego czy suszonego, rzadko dobrze ugotowanego. Pacjenci skarżą się na bóle brzucha, nudności czy nawet wstrząs anafilaktyczny. Objawy nie muszą występować po każdorazowym spożyciu wieprzowiny. Często pacjenci cierpiący na ten syndrom są też uczuleni na mięso innych ssaków, a także sierść psa, konia czy świnki morskiej.

• Zespół jajo-ptak (zespół jajo – mięso ptaka, bird – egg syndrome) – dotyczy pacjentów uczulonych na pierze, u których niepożądane objawy ze strony układu pokarmowego i w jamie ustnej pojawiają się po spożyciu surowego lub ugotowanego na miękko żółtka jaj lub mięsa drobiowego. Jednakże jest to rzadko występująca alergia krzyżowa ze względu na to, że alergeny znajdujące się w mięsie drobiowym są bardzo wrażliwe na obróbkę termiczną. Dotyczy on głównie osób dorosłych.

• Alergia na czerwone mięso po ukłuciu kleszcza – po raz pierwszy została opisana w 2007 roku na przykładzie grupy 25 pacjentów. U 23 z nich odnotowano wystąpienie reakcji alergicznej po spożyciu czerwonego mięsa, a 24 z 25 pacjentów było w przeszłości ugryzionych przez kleszcza. Pozwoliło to na wysnucie korelacji między tymi dwoma zdarzeniami, co ostatecznie zostało później potwierdzone. Za wystąpienie tej reakcji krzyżowej odpowiedzialny jest węglowodan alpha – gal, który znajduje się w błonach komórkowych większości bakterii, pierwotniaków oraz ssaków. Jednakże nie występuje on u ludzi. Wektorem tej substancji jest właśnie kleszcz, który przez ukąszenie wprowadza ją do krwi człowieka. Najwięcej tego typu alergii odnotowano w Australii oraz w południowo – wschodnich Stanach Zjednoczonych. Jest to związane z występowaniem w tych rejonach odmiany kleszcza Ixodes holocyclus. Objawy nie są charakterystyczne, obejmują typowe reakcje alergiczne, jak w powyższych przypadkach, jednakże nie występują od razu po spożyciu mięsa, a dopiero po 2 – 10 godzinach.

• Alergia krzyżowa pomiędzy roztoczem kurzu domowego a skorupiakami – dowiedziono, że alergia na skorupiaki jest wywołana wcześniejszą alergią na kurz. Białkiem wywołującym niepożądane objawy jest tropomiozyna, która powszechnie występuje w organizmach skorupiaków. Ustalono, że alergen występujący u krewetek jest aż w 71% podobny do alergenu występującego w roztoczu kurzu domowego. Podobnie jak w pozostałych przypadkach objawy są nieswoiste i obejmują pokrzywkę, obrzęk naczynioruchowy i wstrząs anafilaktyczny.

Rozpoznanie i diagnostyka alergii krzyżowej

Diagnostyka alergii krzyżowej w zasadzie nie różni się od rozpoznania zwykłej reakcji alergicznej. Głównie obejmuje wykrycie alergii pokarmowej w wyniku reakcji krzyżowej. Do głównych kryteriów rozpoznawczych należą:

1. Dokładny wywiad przeprowadzony przez lekarza – specjalistę w trakcie wizyty.
2. Punktowe testy skórne lub testy wykrywające konkretne przeciwciała wytwarzane przez nasz układ odpornościowy, tak zwane specyficzne testy IgE.
3. Doustne lub wargowe testy prowokacyjne – kontrolowane miejscowe podanie substancji podejrzewanej o wywołanie reakcji alergicznej i obserwacja czy wystąpią objawy niepożądane. Ogólnie przyjętym standardem w diagnostyce jest tak zwana podwójnie ślepa próba, co oznacza, że aplikuje się placebo oraz potencjalny alergen.
4. Diagnostyka molekularna – nowoczesna metoda badawcza, która pozwala na rozpoznanie i oznaczenie swoistych przeciwciał produkowanych przez nasz układ immunologiczny w odpowiedzi na konkretne alergeny. Upraszczając, jest to metoda, dzięki której jesteśmy w stanie określić na podstawie przeciwciał w naszym organizmie jakie substancje spowodowały ich wytworzenie, a to oznacza, że są one alergenami. Po ich ustaleniu określa się wspomniane wcześniej epitopy, czyli wspólne cząsteczki dla kolejnych ewentualnych alergenów, które mogą wywołać reakcje krzyżowe.

Metody leczenia alergii krzyżowej

Podstawą leczenia alergii jest przede wszystkim unikanie ekspozycji na dany alergen. Jednak ważne jest to, że w przypadku alergii pokarmowej dieta eliminacyjna wskazana jest tylko wtedy, gdy przeprowadzono szczegółowy wywiad lekarski bądź badania diagnostyczne. Samo podejrzenie reakcji alergicznej jest niewystarczające do wprowadzenia diety eliminacyjnej. Alergeny krzyżowe są zwykle wrażliwe na temperaturę. Dlatego też obróbka termiczna produktu spożywczego w większości przypadków powinna wyeliminować przykre objawy. Dobrym przykładem może być soja. Jest to powszechny alergen, ale pod wpływem godzinnego gotowania zmniejsza się jej potencjał alergizujący.

Na objawy alergiczne niezagrażające życiu takie jak katar, pokrzywka, świąd zalecane są doustne leki przeciwhistaminowe. W przypadku ostrych reakcji alergicznych utrzymujących się dłużej, bądź zagrażających życiu konieczne jest wizyta u lekarza, który dobierze odpowiednie leczenie.

Podsumowując, reakcje alergiczne są bardzo powszechne w naszym codziennym życiu. Wprowadzanie na rynek nowych produktów spożywczych, modyfikacja nawyków żywieniowych, stres czy nieregularny tryb życia niestety powodują, że z roku na rok u coraz większej liczby pacjentów jest diagnozowana alergia krzyżowa.

Materiał nie stanowi i nie zastąpi porady lekarskiej.