Jak sobie radzić z menopauzą?

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) oraz Międzynarodowe Towarzystwo Menopauzy ustanowiły 18 października Światowym Dniem Menopauzy i Andropauzy. Celem jest budowanie świadomości społeczeństwa dotyczącej problemów wieku dojrzałego związanych ze spadkiem wytwarzania hormonów płciowych. Choć jest to proces naturalny, to jednak ma swoje konsekwencje, które nie tylko wpływają na przejściowe obniżenie samopoczucia, ale wobec stale rosnącej średniej długości życia są przyczyną poważniejszych długoterminowych skutków zdrowotnych.

Łagodzenie objawów menopauzy i andropauzy, regularne badania i wiedza na temat zmian, które zachodzą w organizmie dojrzałego człowieka, są niezbędne dla utrzymania aktywności i zdrowia w zaawansowanym wieku.

Przyjęło się, że pojęcia „menopauza” używamy do opisania całego procesu, który kończy okres rozrodczy kobiety – od nieregularnych miesiączek, przez całkowite ich ustanie i następujący po tym czas, w którym utrzymują się jeszcze nieprzyjemne objawy zahamowania produkcji hormonów płciowych. Właściwszym byłoby jednak użycie określeń: „klimakterium” lub „przekwitanie”.

Co to jest menopauza, przekwitanie, klimakterium?

Menopauza jest swoistym punktem kulminacyjnym klimakterium i oznacza ostatnią menstruację w życiu kobiety. Poprzedza ją etap perimenopauzy, w którym objawy są dla pań najbardziej dokuczliwe, a po niej następuje postmenopauza. Perimenopauza zaczyna się zazwyczaj między 45. a 50. rokiem życia i trwa kilka lat. Jest to czas wygasania czynności jajników, czego główną konsekwencją jest spadek wytwarzania estrogenów, ustanie miesiączkowania i jajeczkowania oraz zakończenie okresu rozrodczego. Według wytycznych WHO postmenopauza może zostać stwierdzona rok po ostatniej miesiączce, gdy kobieta nie produkuje już komórek jajowych. Choć początkowo jest to czas ulgi, ponieważ zanikają objawy przekwitania, to jednak wzrasta również ryzyko wielu chorób, będących następstwem niskiego poziomu estrogenów.

Objawy procesu przekwitania

Przekwitanie opisuje się czasem jako odwrotny do pokwitania proces. W wieku nastoletnim wzrasta produkcja hormonów płciowych, dziewczynki doświadczają pierwszej menstruacji, pojawia się owulacja. W trakcie klimakterium w dużym uproszczeniu kobieta wraca do stanu sprzed dojrzewania. Powoduje to zaburzenie długoletniej równowagi hormonalnej.

Organizm nie od razu radzi sobie z tak poważną zmianą i stopniowo adaptuje się do nowej sytuacji. Jednym z bardzo dokuczliwych jej skutków są wahania nastroju. Jest to moment, w którym kobieta szczególnie potrzebuje zrozumienia ze strony otoczenia i wsparcia najbliższych. Ponadto pojawiają się kłopoty ze snem oraz nasilone objawy neurowegetatywne, na które nie można świadomie wpływać, takie jak uderzenia gorąca, zaczerwienienie twarzy, zlewne poty.

Niedostateczna ilość estrogenów powoduje suchość pochwy, będącą źródłem dyskomfortu nie tylko podczas stosunku seksualnego, ale również w codziennym życiu, ze względu na towarzyszący temu świąd. Kolejnymi następstwami jest spadek libido, zaburzenia koncentracji, przewlekłe zmęczenie, a także zwiększenie częstotliwości oddawania moczu lub wręcz nietrzymanie moczu.

Zaburzenia hormonalne

Estrogeny w organizmie kobiety pełnią wiele ważnych ról. Oprócz wpływu na płodność, działają one ochronnie na naczynia krwionośne oraz kości. Spadek poziomu tych hormonów predysponuje kobiety w okresie klimakterium i po nim do wystąpienia osteoporozy oraz zaburzeń sercowo-naczyniowych. Z tego powodu niezwykle istotne jest przeprowadzanie regularnych badań (najlepiej minimum raz do roku), aby zapobiegać konsekwencjom zmiany gospodarki hormonalnej lub identyfikować je na jak najwcześniejszym etapie. Nie bez znaczenia jest też odpowiednia, zbilansowana dieta oraz aktywność fizyczna ze szczególnym uwzględnieniem mięśni miednicy.

Hormonalna terapia zastępcza

W celu łagodzenia objawów klimakterium lekarz może zadecydować wspólnie z pacjentką o wprowadzeniu hormonalnej terapii zastępczej (w skrócie HTZ). Polega ona na dostarczaniu syntetycznych hormonów, których naturalna produkcja wygasa w trakcie przekwitania. Podaje się je zazwyczaj w postaci tabletek, ale również plastrów lub wstrzyknięć. Sposób przyjmowania tego typu leków może być sekwencyjny i prowadzić do odtworzenia cyklu miesiączkowego lub nieprzerwany, czyli bez utrzymywania krwawień.

Początkowo HTZ cieszyło się dużą popularnością, ponieważ wykazano, że oprócz łagodzenia objawów neurowegetatywnych, pozytywnego działania na skórę i błonę śluzową pochwy, wpływa korzystnie na gęstość kości, zapobiegając osteoporozie oraz zmniejsza ryzyko wystąpienia miażdżycy oraz choroby Alzheimera. Jednak okazało się, że dłuższe stosowanie tej terapii zwiększa ryzyko wystąpienia raka piersi i endometrium. Ponadto w pierwszym roku stosowania istotnie wzrasta ryzyko powikłań zakrzepowo-zatorowych.

Obecnie HTZ stosuje się po dokładnym rozważeniu korzyści i zagrożeń, w jak najmniejszych możliwych dawkach, przez możliwie jak najkrótszy czas u kobiet, u których objawy są bardzo nasilone. W trakcie terapii należy regularnie przeprowadzać badania ginekologiczne i mammografię, monitorować poziomy hormonów, enzymów wątrobowych oraz oceniać układ krzepnięcia.

Zioła na menopauzę

Przeciwwskazaniami dla HTZ są rak piersi i endometrium, czerniak, zakrzepica czy niewydolność wątroby. Dla pań, które cierpią na te schorzenia oraz wszystkich tych, które obawiają się działań niepożądanych HTZ, alternatywą są ziołowe preparaty dostępne w aptece bez recepty. Do ich produkcji wykorzystuje się surowce roślinne bogate w fitoestrogeny, które działają podobnie do estrogenów lub zawierające glikozydy posiadające zdolność łączenia się z receptorami estrogenowymi.

Przewagą tych preparatów jest bezpieczeństwo, ponieważ są praktycznie pozbawione większości działań niepożądanych charakterystycznych dla HTZ. Niewielką ich wadą jest to, że efekt działania rozwija się powoli i jest odczuwalny po okresie jednego do nawet trzech tygodni stosowania. Dotychczas ponad wszelką wątpliwość wykazano właściwości łagodzenia objawów klimakterium kilku surowców roślinnych, m.in.:

• soja (Glycine hispida) – działanie łagodzące pierwsze objawy klimakterium ma genisteina zawarta w ziarnach soi. Ponadto soja posiada właściwości chemoprewencyjne oraz obniża poziom cholesterolu,
• pluskwica groniasta  (Cimicifuga racemosa) – wyciągi z korzenia i bulw tej rośliny zawierają m.in. formononetynę, która działa na receptory estrogenowe podwzgórza. W efekcie łagodzi ona objawy klimakterium, takie jak uderzenia gorąca, zaczerwienienia, wahania nastroju oraz jest pomocna w zapobieganiu zmianom zanikowym błony śluzowej narządów płciowych. Dodatkowo działa rozkurczająco i przeciwzapalnie,
• niepokalanek mnisi (Vitex agnus castus) – przywraca równowagę hormonalną. Łagodzi objawy menopauzy oraz zespołu napięcia przedmiesiączkowego (PMS). Stosowany jest również w nieregularnych cyklach miesiączkowych.
• koniczyna łąkowa (Trifolium pratense) – zawiera izoflawonoidy, które łagodzą objawy menopauzy i przeciwdziałają osteoporozie,
• len zwyczajny (Linum usitatissimum) – w siemieniu lnianym obecne są substancje o nazwie lignany lniane, które mają aktywność fitoestrogenów. Działają podobnie do ludzkich estrogenów i są skuteczne w łagodzeniu objawów menopauzy o umiarkowanym nasileniu.

Kupując preparaty bez recepty, starajmy się wybierać te, które mają status leku.

Andropauza – objawy przekwitania u mężczyzn

Odpowiednikiem okresu przekwitania u mężczyzn jest andropauza. Podobnie jak klimakterium, jest to naturalnie występujący proces w organizmie, polegający na zmniejszeniu wytwarzania męskiego hormonu płciowego – testosteronu. Zazwyczaj mężczyźni łagodniej przechodzą ten okres, ponieważ zmiany w ich organizmie zachodzą mniej gwałtownie, a produkcja testosteronu spada powoli. Dlatego też objawy andropauzy pojawiają się u panów później.

Niewielka grupa mężczyzn zaczyna odczuwać objawy około 50. roku życia, ale u większości pojawiają się one w znacznie późniejszym wieku. Mężczyzna w okresie andropauzy częściej czuje się zmęczony, ma problemy ze snem i koncentracją. Andropauza szczególnie wpływa na sferę seksualną, obniżając libido i powodując problemy z erekcją. Ponadto pojawiają się zmiany w wyglądzie fizycznym – zwiększa się ilość tkanki tłuszczowej, może pojawić się ginekomastia, zmniejsza się masa mięśniowa. Ponieważ andropauza pojawia się najczęściej w zaawansowanym wieku, rzadko rozwijają się jej późne konsekwencje, takie jak np. osteopenia.

Również z tego powodu u mężczyzn sporadycznie stosuje się terapię hormonalną, polegającą na uzupełnieniu spadku poziomu męskich hormonów. Dobre wyniki przynosi stosowanie DHEA (dehydroepiandrosteron), który jest dostępny w preparatach bez recepty. DHEA jest naturalnie produkowany w organizmie ludzkim, ale produkcja ta zaczyna spadać już około 30. roku życia. Chemicznie jest on podobny do testosteronu i może być w niego łatwo przekształcony. Jego suplementacja często łagodzi wiele objawów andropauzy związanych ze spadkiem poziomu testosteronu.

Materiał nie stanowi i nie zastąpi porady lekarskiej.