Badania przesiewowe szansą na zdrowie?

Jak podaje Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) choroby nowotworowe są przyczyną 20% zgonów w Europie, a w krajach o niskim i średnim współczynniku rozwoju, w skali globalnej, stanowią już około 70% zgonów. Wniosek jest prosty – rak stanowi najpoważniejszą i największą przyczynę zgonów, zaraz po chorobach układu krążenia. Najważniejsze jest wczesne wykrycie schorzenia – dlatego badania przesiewowe są tak ważne.

Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem (IARC), czyli organ WHO, specjalizuje się w opracowywaniu krajowych programów kontroli raka oraz koordynuje i prowadzi  badania nad przyczynami powstawania nowotworów, a także zapobiegania im. Bez względu na poziom rozwoju danego kraju WHO zaleca wdrożenie kontroli rozwoju chorób nowotworowych, która to kontrola ma polegać na:

• zapobieganiu,
• wczesnym wykrywaniu,
• diagnozowaniu i odpowiednim leczeniu oraz
• opiece paliatywnej i łagodzeniu bólu.

Profilaktyka raka

Rak w wielu przypadkach jest możliwy do wyleczenia. Czynnikiem mającym ogromny wpływ na wyleczenie jest wczesne wykrycie procesu nowotworowego. Właśnie dlatego pojawiły się metody przeciwdziałania chorobie jeszcze przed jej pojawieniem się, poprzez diagnozowanie na obecność czynników ją wywołujących. Jedną z metod są badania przesiewowe.

Według kodeksu walki z rakiem badania przesiewowe (screening) są to testy lub wywiady o charakterze zorganizowanym dla wybranego przedziału wiekowego, których celem jest wyselekcjonowanie osób o podwyższonym  ryzyku  wystąpienia choroby nowotworowej.

Zanim testy przesiewowe zostaną wprowadzone do praktyki klinicznej i będą uznane za działanie korzystne w badaniach, należy wykazać, że:

• wykonanie testu pozwoli na wyselekcjonowanie osób, które w przyszłości zachorują na nowotwór oraz osób, czyli tych, u których ryzyko choroby jest małe lub go nie ma,
• istnieje sposób leczenia osób z pozytywnym wynikiem testu, a leczenie to znacząco wpłynie na poprawę stanu zdrowia osoby „pozytywnej” (w odniesieniu do stanu zdrowia, gdyby osoba ta zaczęła się leczyć w momencie wystąpienia objawów choroby).

Badania przesiewowe – przydatność testów

Aby określić przydatność testów przesiewowych, konieczne jest przeprowadzenie randomizacji badań. Dzięki temu zabiegowi możliwe jest określenie współczynnika umieralności u osób, u których wykonano badania przesiewowe i wdrożono leczenie, w stosunku do współczynnika umieralności u osób, u których badania przesiewowe nie zostały wykonane, a leczenie włączono w momencie wystąpienia objawów choroby. Badania przesiewowe mają na celu ujawnienie choroby w jak najwcześniejszym jej stadium.

Dzisiaj wiadomo już dość dużo o czynnikach predysponujących do wystąpienia choroby, jak również, że niektórym nowotworom można zapobiegać, stosując badania przesiewowe.

Do tego typu nowotworów zaliczamy raka:

• jelita grubego,
• piersi,
• szyjki macicy.

Badanie przesiewowe w kierunku raka jelita grubego

Celem badania przesiewowego jest wykrycie procesu nowotworowego we wczesnym stadium lub symptomów chorobowych, kiedy istnieje duże prawdopodobieństwo, że leczenie skutek zakończy się sukcesem.

Warto wiedzieć, że w przypadku raka jelita grubego wyróżnia się dwa rodzaje badania przesiewowego:

• na krew utajoną – ujawniające ślady krwi w kale
• wewnętrznej części jelita grubego – podczas sigmoidoskopii lub kolonoskopii.

Badanie na krew utajoną w kale to badanie biochemiczne pozwalające wykryć nawet niewielką ilość krwi w próbce stolca (ilość tak mała, że nie jest widoczna gołym okiem). W celu wykonania testu otrzymujemy zestaw do pobrania niewielkiej ilości kału, który następnie oddajemy do laboratorium, gdzie zostaje poddany analizie.

Sigmoidoskopia i kolonoskopia to specjalistyczne zabiegi medyczne wykonywane przez odbyt przy użyciu giętkiej rurki wyposażonej w światło i niewielką kamerkę na końcu. Dzięki temu możliwe jest skontrolowanie stanu wnętrza jelita grubego na obecność polipów oraz grubości śluzówki.

Kolonoskopia umożliwia zbadanie jelita grubego na całej jego długości, a sigmoidoskopia wyłącznie dolnej jego części. Oba zabiegi przesiewowe są zabiegami inwazyjnymi, dlatego po ich wykonaniu mogą występować poważne komplikacje.

Badanie przesiewowe w kierunku raka piersi

“Każdego roku rak piersi zabija ponad 500 000 kobiet na całym świecie. Większość kobiet z rakiem piersi jest diagnozowana w zaawansowanym stadium choroby, a pięcioletnie wskaźniki przeżycia (…) wynoszą od 10 do 40%. W warunkach, w których wczesne wykrywanie i podstawowe leczenie są dostępne, pięcioletnia przeżywalność w sytuacji wcześnie zlokalizowanego raka piersi przekracza 80%”.

WHO

Badanie przesiewowe w kierunku raka piersi polega na wykonaniu badania mammograficznego w celu wykrycia ewentualnych zmian (guzków) o charakterze nowotworowym. Okazuje się, że ta metoda jest bardziej skuteczna i czuła od badania palpacyjnego. Czynnik czasu odgrywa tu bardzo ważną rolę, gdyż im wcześniej wykryta zmiana, tym większa szansa na skuteczne wyleczenie. Badanie przesiewowe nie przeciwdziała rozwojowi nowotworu piersi, umożliwia jednak wcześniejsze wykrycie komórek chorobowo zmienionych, zwiększając tym samym szanse na skuteczne leczenie pacjentki.

Mammografia

Mammografia jest jedyną metodą badań przesiewowych pozwalającą przeciwdziałać śmierci z powodu raka piersi. Jak dowiedziono, badania przesiewowe w kierunku raka piersi zmniejszyły śmiertelność o co najmniej 20% wśród kobiet w wieku powyżej 50 lat. Dlatego aktualnie w większości krajów Unii Europejskiej, WHO zaleca prowadzenie badań populacyjnych na raka piersi w oparciu o mammografię.

Badanie przesiewowe w kierunku raka szyjki macicy

W rzeczywistości badanie przesiewowe w kierunku raka szyjki macicy nie jest badaniem na obecność komórek nowotworowych. Jest to metoda, która przeciwdziała zachorowaniu na raka.

W badaniu przesiewowym w kierunku raka szyjki macicy zaleca się stosowanie:

• cytologii,
• testów w kierunku zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV).

Cytologia polega na pobraniu próbki komórek z powierzchni szyjki macicy i przesłaniu jej do laboratorium w celu zbadania pod mikroskopem.

Nie zaleca się jednoczesnego wykonywania cytologii i testów w kierunku zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego, chyba że wynik jednego z badań będzie dodatni. W takim przypadku można przeprowadzić drugie badanie, aby potwierdzić wynik wcześniejszego badania przed przeprowadzeniem badania ginekologicznego.

„Ryzyko zachorowania na inwazyjnego raka szyjki macicy wśród kobiet regularnie uczestniczących w badaniu przesiewowym, w trakcie którego stosuje się jedną z dwóch zalecanych metod, jest mniejsze nawet o 90%. Innymi słowy badanie przesiewowe pozwala zapobiec zachorowaniu na inwazyjnego raka szyjki macicy w 9 na 10 przypadków”.

Europejski Kodeks Walki z Rakiem

Markery nowotworowe – testy

Do działań profilaktycznych, niebędących wprawdzie badaniami przesiewowymi, lecz noszącymi znamiona prewencyjne, zaliczyć możemy także wykonanie niektórych testów badających poziom tzw. markerów nowotworowych. Markery są to substancje np. antygeny, hormony, białka lub enzymy, które w organizmie człowieka „chorego” znacznie przekraczają dopuszczalne normy. Wynik takich testów nie oznacza raka, ale podwyższony poziom markerów powinien wzbudzić naszą czujność i zapoczątkować dalszą diagnostykę. Dobra wiadomość dla zapracowanych i żyjących w ciągłym niedoczasie – testy te można kupić w aptece i wykonać w domowym  zaciszu.

Test na krew utajoną w kale (FOB)

Test, który powinni wykonać wszyscy po 50. roku życia, a także ci, którzy obciążeni są wystąpieniem choroby nowotworowej w rodzinie. Krwawienie subkliniczne, czyli niewidoczne gołym okiem, pozwala na zdiagnozowanie kilku chorób:

• polipów, 
• hemoroidów,
• zapalenia jelita grubego,
• choroby Leśniowskiego-Crohna,
• nowotworu jelita grubego. 

Pozytywny wynik badania nie jest równoznaczny z diagnozą którejkolwiek z chorób, lecz może oznaczać konieczność wizyty u lekarza specjalisty i dalszej diagnostyki, np. wykonania kolonoskopii.

Test na obecność Helicobacter pylori (z krwi)

Jeśli masz dość ciągłych i uporczywych bólów brzucha, wzdęć, biegunek, gazów, odczuwasz dyskomfort po jedzeniu – zrób test. Obecność bakterii warunkuje wystąpienie choroby wrzodowej, ubytków w błonie śluzowej żołądka, co w konsekwencji może być jedną z przesłanek do wystąpienia nowotworu w obrębie przewodu pokarmowego np. żołądka. Właśnie dlatego po otrzymaniu pozytywnego wyniku testu, należy udać się do lekarza i włączyć antybiotykoterapię.

Test antygenu prostaty PSA (z krwi)

Służy do wykrycia nieprawidłowego funkcjonowania gruczołu krokowego, czyli prostaty.

Wskazania do wykonania testu to:

• wiek powyżej 50. roku życia,
• problem z oddawaniem moczu (częste parcie na mocz, słaby lub przerywany strumień moczu),
• uczucie niepełnego opróżnienia pęcherza po oddaniu moczu,
• obrzęk kończyn dolnych.

Pozytywny wynik testu nie oznacza choroby, lecz może być pomocny do dalszej diagnostyki.

Dzięki badaniom przesiewowym i testom na markery nowotworowe możliwe jest wykrycie wczesnego i bezobjawowego stadium choroby. Umożliwia to także najlepsze rokowania na powrót do zdrowia.

Każdego dnia jest odpowiedni moment na to, aby zadać sobie pytanie: Kiedy ostatnio robiłem badania? Kiedy ostatnio miałam cytologię? A może, wy Panowie (mężowie, bracia, tatusiowie), kiedy ostatnio byliście na wizycie u specjalisty? Pomyślmy o tym. Jeśli dostaliśmy zaproszenie do wzięcia udziału w badaniach cytologicznych, mammograficznych czy diagnozujących w kierunku wykrycia raka jelita grubego, to może w końcu warto znaleźć czas dla siebie i wziąć w nich udział. Dajmy sobie szansę na wczesne wykrycie choroby i dłuższe życie w zdrowiu .

Materiał nie stanowi i nie zastąpi porady lekarskiej.