Wpisz aby wyszukać

Witamina D w ciąży – jaka jest jej rola?

Udostępnij

Większość przyszłych mam z troską myśli o rozwoju kształtującego się w jej ciele dziecka i stara się dostosować swój sposób odżywiania do tego szczególnego stanu, jakim jest ciąża. Dlatego tak ważna jest odpowiednia dobrze zbilansowana dieta i stosowanie się do zaleceń lekarskich odnośnie do suplementacji niezbędnych składników, w tym witaminy D.

witamina D w ciąży

Spis treści:

  1. Czym jest witamina D?
  2. Witamina D – cholekalcytriol i ergokalcytriol
  3. Jak jest wytwarzana witamina D3?
  4. Co ogranicza wytwarzanie witaminy D?
  5. Preparaty farmakologiczne witaminy D
  6. Witamina D – suplementacja
  7. Rola witaminy D
  8. Witamina D w ciąży – jaka jest jej rola?
  9. Niedobór witaminy D w ciąży
  10. Norma witaminy D
  11. Witamina D w ciąży – dawkowanie
  12. Witamina D dla noworodka i niemowlaka – dawkowanie

Witaminowa suplementacja w czasie ciąży to temat wielu badań naukowych. Ciągle pojawiają się nowe doniesienia o korzystnym wpływie kolejnych składników diety na przebieg ciąży i porodu oraz dobrostan matki i dziecka.

Według najnowszych rekomendacji Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników kobiety ciężarne powinny uzupełniać dietę w 5 podstawowych elementów:

  1. jod (I najczęściej w formie jodku potasu),
  2. żelazo (Fe2+ w połączeniach organicznych lub nieorganicznych),
  3. DHA (kwas tłuszczowy dokozaheksaenowy),
  4. kwas foliowy (zaliczany do witamin z grupy B),
  5. witaminę D.

Czym jest witamina D?

Witamina D to grupa steroidowych związków organicznych. Należy ona do witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (podobnie jak witaminy: A, E i K). Zwyczajowo stosujemy dla niej nazwę witamina, mimo że większość zapotrzebowania jest produkowana przez nasz organizm.

Wyróżniamy dwie główne formy witaminy D:

  • cholekalcyferol (witamina D3),
  • ergokalcyferol (witamina D2).

Obie te formy to prohormony, co oznacza, że są nieaktywne biologicznie.

Ich aktywacja następuje dwuetapowo:

  • w wątrobie do kalcyfediolu – 25(OH)D, który jest formą pośrednią, oznaczaną w surowicy krwi; reakcja ta zachodzi z udziałem zespołu hydroksylaz cytochromu P450 (CYP27A1, CYP3A4, CYP2R1), co ważne jest ze względu na interakcje z lekami;
  • w nerkach do kalcytriolu – 1,25(OH)2D, który jest aktywnym metabolitem witaminy D. Reakcja ta z udziałem cytochromu P450 CYP27B1 może przebiegać również w innych komórkach ciała, np. skóry, płuc, jelit, trzustki, przytarczyc, prostaty, jąder, jajników czy układu immunologicznego.

Witamina D – cholekalcytriol i ergokalcytriol

Obie formy witaminy D mają zbliżone właściwości biologiczne (charakteryzują się zbliżonym powinowactwem do receptora jądrowego dla hormonów steroidowych VDR), jednak ergokalcyferol jest znacznie mniej trwały niż cholekalcyferol. Sprawia to, że roślinne źródła witaminy D w efekcie dostarczają mniejsze dawki witaminy niż produkty odzwierzęce. Dodatkowo witamina D2 zdecydowanie słabiej niż witamina D3 wiąże się z białkiem DBP, które transportuje witaminę D we krwi, więc znacznie więcej witaminy D2 jest eliminowane z ustroju człowieka, a mniejsza ilość może być wykorzystana.

Najlepiej poznane formy witaminy D

  • D1 zawarta w tranie, która w rzeczywistości jest mieszaniną cholekalcyferolu (witaminy D3) oraz jego nieaktywnego metabolitu lumisterolu,
  • witamina D2 (ergokalcyferol) pozyskiwana z roślin i drożdży,
  • witamina D3 (cholekalcyferol) pochodzenia zwierzęcego, syntetyzowana w skórze.

Do najbogatszych źródeł witaminy D3 w diecie zaliczamy tłuste ryby morskie oraz nabiał.

Jak jest wytwarzana witamina D3?

Witamina D3 jest wytwarzana w skórze w czasie ekspozycji na promieniowanie ultrafioletowe (UVB o długości fali 280–315 nm) z pochodnej cholesterolu – 7-dehydrocholesterolu. Proces ten przebiega w strefie Malpighiego, czyli żywych komórkach warstwy kolczystej i podstawnej naskórka.

Aby otrzymać optymalną ilość witaminy D3, wystarczy przebywać w pełnym słońcu minimum 15–30 minut dziennie w godzinach 10:00–15:00 od maja do września z odkrytymi przedramionami i podudziami (minimum 18% powierzchni ciała) niezabezpieczonymi kremami z filtrem przeciwsłonecznym.

Co ogranicza wytwarzanie witaminy D?

Czynnikami ograniczającymi skórną biosyntezę witaminy D3 są: kąt padania promieni słonecznych, zachmurzenie, zanieczyszczenie powietrza, ubrania, filtry przeciwsłoneczne, zwiększona pigmentacja skóry, stan skóry i wiek pacjenta. W przypadku znacznie dłuższej ekspozycji na promieniowanie słoneczne nadmiar cholekalcyferolu rozpada się do nieaktywnych substancji takich jak: lumisterol, suprasterol i tachysterol. Dzięki temu nie występują przypadki przedawkowania witaminy D3 spowodowane zbyt długą „kąpielą słoneczną”, ale też nie da się witaminy wytworzyć na zapas na zimę.

Preparaty farmakologiczne witaminy D

W Polsce witamina D występuje w postaci leków na receptę, bez recepty (OTC) i suplementów diety. Jest również jednym ze składników mleka modyfikowanego dla dzieci zaliczanego do kategorii żywności specjalnego przeznaczenia medycznego. Może występować jako jedyny składnik aktywny oraz w preparatach skojarzonych, np. witamina A+D, witamina D+E, witamina D+K i multiwitaminach.

Witamina D – suplementacja

Podczas suplementacji witaminy D bardzo ważna jest odpowiednia podaż wapnia w diecie, jednak jeżeli nie uda się zapewnić właściwej ilości wapnia w postaci produktów spożywczych, najlepiej suplementować je osobno, ponieważ wapń znacznie lepiej przyswaja się podawany w mniejszych dawkach kilka razy na dobę.

Należy pamiętać, że witamina D z przewodu pokarmowego wchłania się w około 50%.

Rola witaminy D

Od dawna znana była rola witaminy D w budowie kości. Okazuje się jednak, że wiele komórek naszego ciała posiada dwa receptory dla witaminy D – w błonie komórkowej regulujący metabolizm danej komórki i w jądrze komórkowym, wpływający na ekspresję genów.

Witamina D wykazuje działanie wielokierunkowe:

  • reguluje gospodarkę wapniowo-fosforanową organizmu:
    • zwiększa syntezę białka wiążącego wapń i wchłanianie wapnia w jelitach,
    • w kościach pobudza uwalnianie wapnia i fosforanów przy hipokalcemii,
    • w nerkach wraz z parathormonem (PTH) odzyskuje wapń z moczu pierwotnego;
  • wspomaga proliferację i różnicowanie komórek układu immunologicznego;
  • indukuje apoptozę komórek nowotworowych i spowalnia ich namnażanie;
  • zmniejsza stężenie prozapalnych cytokin (IL-1, TNF);
  • zwiększa stężenie przeciwzapalnych cytokin (IL-4, IL-5, IL-10);
  • zmniejsza wydzielanie reniny;
  • hamuje angiogenezę;
  • hamuje zwłóknienie nerek;
  • zmniejsza insulinooporność;
  • reguluje działanie receptorów dla FSH (hormonu folikulotropowego) i AMH (hormonu antymullerowskiego);
  • stymuluje produkcję progesteronów i estrogenów;
  • kontroluje rozwój ciałka żółtego.

Witamina D w ciąży – jaka jest jej rola?

witamina D w ciąży

Witamina D u kobiet w ciąży jest niezbędnym składnikiem odżywczym, a jej wielokierunkowe działanie ma ogromny wpływ na zdrowie człowieka. W początkowym okresie ciąży reguluje geny odpowiedzialne za rozwój łożyska (implantację, inwazję trofoblastu i angiogenezę). Działa immunomodulująco, poprawiając stosunek limfocytów Th1/Th2, co zmniejsza ryzyko powikłań ciąży i zaburzeń rozwoju płodu. Suplementacja witaminy D u kobiet w ciąży zmniejsza ryzyko wystąpienia stanu przedrzucawkowego, przedwczesnego porodu i cukrzycy ciążowej.

Niedobór witaminy D w ciąży

Niedobór witaminy D występuje u ponad 50% ciężarnych kobiet w Polsce, zwłaszcza w okresie jesienno-zimowym. Na niedobór witaminy D w szczególności narażone są osoby otyłe o BMI > 30. Ze względu na duże powinowactwo do lipidów, witamina ta odkłada się w znacznych ilościach w tkance tłuszczowej i nie może być wykorzystana przez pozostałe komórki organizmu.

Wybrane leki wpływające na obniżenie poziomu witaminy D3 w organizmie:

  • fenytoina i barbiturany (kategoria D) – nasilają metabolizm witaminy D do jej nieaktywnych postaci;
  • glikokortykosteroidy (kategoria B i C) – stosowane długotrwale znoszą działanie witaminy D;
  • ryfampicyna i izoniazyd (kategoria C) – nasilają metabolizm witaminy D i zmniejszają jej skuteczność;
  • leki zaburzające wchłanianie tłuszczów (orlistat, parafina ciekła, kolestyramina) – zmniejszają wchłanianie witaminy D z jelit.

Skutkiem niedoboru witaminy D w ciąży jest zwiększenie ryzyka wystąpienia:

  • cukrzycy ciążowej,
  • stanu przedrzucawkowego,
  • ograniczenia wewnątrzmacicznego wzrostu płodu.

Znaczny niedobór witaminy D przekłada się również na wzrost niepłodności poprzez:

  • zmniejszenie rezerwy jajnikowej,
  • wzrost insulinooporności w przebiegu zespołu policystycznych jajników (PCOS),
  • zaburzenie folikulogenezy jajnikowej.

Norma witaminy D

Optymalne stężenie kalcyfediolu w surowicy krwi wynosi 30–50 ng/ml (czyli 75–125 nmol/l). Wartości 25(OH)D powyżej 100 ng/ml (250 nmol/l) uznawane są za potencjalnie toksyczne, a ponad 200 ng/ml (500 nmol/l) – toksyczne. Z drugiej strony poziom tego metabolitu witaminy D poniżej 20 ng/ml (50 nmol/ml) świadczy o niedoborze witaminy D, a 10 ng/ml – o ciężkim niedoborze wymagającym zastosowania dawek leczniczych.

U pacjentów z rozpoznaną nadwrażliwością na witaminę D należy utrzymywać stężenie niższe (20–25 ng/ml) niż optymalne dla populacji ogólnej.

Witamina D w ciąży – dawkowanie

witamina D w ciąży

Kobiety w wieku rozrodczym i planujące ciążę powinny stosować 800–2000 j.m. (20–50 mcg) witaminy D na dobę, jeżeli nie przebywają na słońcu minimum 15 minut dziennie (w godzinach 10:00–15:00 od maja do września z odkrytymi przedramionami i podudziami niezabezpieczonymi kremami z filtrem przeciwsłonecznym).

U kobiet w ciąży warto skontrolować stężenie kalcyfediolu – 25(OH)D w surowicy krwi i na jego podstawie dostosować odpowiednią dawkę suplementacyjną witaminy D. Natomiast jeżeli oznaczenie tego metabolitu witaminy D nie jest możliwe, wówczas zalecana jest suplementacja witaminy D w dawce 2000 j.m. (50 mcg) dziennie przez całą ciążę i podczas laktacji.

Osoby otyłe powinny stosować dwukrotnie większe dawki niż standardowe.

Czym grozi przedawkowanie witaminy D w ciąży?

Przedawkowanie witaminy D u kobiet ciężarnych może:

  • opóźniać rozwój psychiczny i fizyczny płodu;
  • prowadzić do nadzastawkowego zwężenia aorty;
  • powodować retinopatię u dziecka.

Witamina D – przeciwwskazania do stosowania

Witaminy D nie powinno się stosować w przypadku:

  • zbyt wysokiego poziomu wapnia we krwi (hiperkalcemii) i moczu (hiperkalciurii);
  • kamicy nerkowej;
  • ciężkiej niewydolności nerek.

Należy również zachować ostrożność u pacjentów:

  • z sarkoidozą, gdyż istnieje ryzyko nadmiernej przemiany do aktywnych metabolitów;
  • z niewydolnością nerek, należy wówczas monitorować poziom wapnia i fosforanów;
  • przyjmujących długotrwale witaminę D w dużych dawkach, monitorując poziom wapnia we krwi i moczu oraz kreatyniny;
  • chorujących na rzekomą niedoczynność przytarczyc – zapotrzebowanie na witaminę D zmniejsza się w okresie prawidłowej wrażliwości na tę witaminę;
  • stosujących leki zobojętniające glin lub magnez, ponieważ może zwiększać poziom tych pierwiastków we krwi;
  • przyjmujących leki moczopędne (diuretyki tiazydowe), zmniejszające wydalanie wapnia przez nerki, ze względu na ryzyko hiperkalcemii;
  • zażywających glikozydy nasercowe – długotrwałe stosowanie witaminy D zwiększa u nich ryzyko arytmii.

Witamina D dla noworodka i niemowlaka

Zawartość witaminy D w mleku kobiecym jest mała (średnio 4 j.m. na 100 mililitrów mleka kobiecego), nawet jeśli matka w okresie laktacji suplementuje witaminę D w zalecanych dawkach (wówczas około 20 j.m./100 ml mleka kobiecego). Nie jest ona wystarczająca dla potrzeb szybko rozwijającego się organizmu dziecka, stąd konieczność uzupełnienia diety noworodka w witaminę D już od pierwszych dni życia.

Witamina D dla noworodka i niemowlaka – dawkowanie

  • noworodki urodzone przedwcześnie do 32. tygodnia ciąży powinny przyjmować 800 jednostek międzynarodowych, czyli 20 mikrogramów dziennie od pierwszego dnia życia (jeżeli możliwe jest żywienie enteralne) pod kontrolą stężenia 25(OH)D w surowicy krwi, gdyż istnieje ryzyko przedawkowania przy łącznej podaży witaminy D > 1000 j.m. z suplementów i diety, zwłaszcza przy masie urodzeniowej < 1 kg;
  • wcześniaki urodzone między 33. a 36. tygodniem ciąży – 400 j.m. (10 mcg) dobowo od pierwszego dnia życia niezależnie od sposobu karmienia, w szczególnych przypadkach pod kontrolą stężenia 25(OH)D, np. przy:
    • masie urodzeniowej < 1,5 kg,
    • przyjmowaniu ketokonazolu > 2 tygodni,
    • stosowaniu żywienia pozajelitowego > 2 tygodni,
    • cholestazie,
    • leczeniu drgawek;
  • 0.–6. miesiąc życia – 400 jednostek międzynarodowych (10 mcg) na dobę od pierwszego dnia życia niezależnie od sposobu karmienia;
  • 6.–12. miesiąc życia – 400-600 j.m. (10–15 mcg) dziennie zależnie od dobowej ilości witaminy D przyjmowanej z pokarmem.

Aby zapewnić prawidłowy rozwój dziecka zarówno w czasie ciąży, jak i po porodzie, ważna jest odpowiednia dobrze zbilansowana dieta i stosowanie się do zaleceń lekarskich odnośnie do suplementacji niezbędnych składników w tym witaminy D.

Materiał nie stanowi i nie zastąpi porady lekarskiej.

Tagi::

Być może spodoba Ci się