Nadwrażliwość na światło – jak się przed nią chronić

W dzisiejszych czasach reakcje alergiczne są bardzo powszechne, zarówno te ostre jak i przewlekłe. Nikogo nie dziwią uciążliwe objawy związane np. z ekspozycją na kurz czy sierść zwierząt. Zwiększyła się również świadomość na temat alergii pokarmowych, zwłaszcza na produkty mleczne, orzechy czy skorupiaki. Jednak nadal mało osób wie, że istnieje grupa pacjentów cierpiąca z powodu nadwrażliwości na światło słoneczne oraz promieniowanie emitowane przez sztuczne źródła światła.

Światło słoneczne jest niezbędne do rozwoju życia na Ziemi. Jest to promieniowanie elektromagnetyczne, spośród którego możemy wyróżnić promieniowanie podczerwone (cieplne), światło widzialne oraz promieniowanie ultrafioletowe (UV). Na wszystkie organizmy żywe na Ziemi oddziałuje głównie ten ostatni rodzaj, który dodatkowo możemy podzielić na promieniowanie UVA, UVB oraz UVC charakteryzujące się różnymi właściwościami i długościami fali.

Promienie słoneczne – źródło życia

Promieniowanie UVA w większości nie jest zatrzymywane przez warstwę ozonową, dlatego najbardziej oddziałuje na głębokie warstwy naszej skóry, niestety w sposób niewidoczny dla oka. Co ciekawe, jest w stanie przeniknąć również przez szkło okienne. Nie wywołuje rumienia ani efektu opalenizny. Szkodliwe skutki oddziaływania UVA pojawiają się dopiero po czasie, gdyż ma ono zdolność kumulowania się, uszkadza struktury komórkowe i wywołuje fotostarzenie skóry.

Promieniowanie UVB jest w znacznej części pochłaniane przez warstwę ozonową. Charakteryzuje się krótszą długością fali, lecz większą energią i siłą działania. Wykazuje silne działanie kancerogenne (rakotwórcze), a także jest odpowiedzialne za poparzenia słoneczne.

Promieniowanie UVC ma najkrótszą długość fali i jest praktycznie w całości pochłaniane przez warstwę ozonową. Jednak ze względu na jego właściwości niszczące na organizmy, wykorzystano je między innymi w procesie sterylizacji.

Co to jest fotodermatoza?

Występuje grupa pacjentów z chorobami skóry wywołanymi nadwrażliwością na promieniowanie zarówno światła słonecznego jak i sztucznego. Powoduje ona u ludzi, którzy nie są narażeni na nadmierną ekspozycję na światło, występowanie tak zwanych fotodermatoz,czyli zmian skórnych, objawów ogólnoustrojowych czy pogorszenia istniejących chorób na skutek działania promieniowania ultrafioletowego.

Najczęściej występujące fotodermatozy to:

• wielopostaciowe osutki świetlne – swędzące plamy rumieniowe, grudki bądź pęcherze, dotyczące głównie pacjentów z jasną karnacją. Choroba rozpoczyna się zwykle w dzieciństwie lub młodości. Nasilenie objawów następuje w okresie wiosenno-letnim po kilkugodzinnej ekspozycji na słońcu. Zmiany skórne rozmieszczone są symetrycznie, zwykle w okolicy mostkowej i na rękach. Twarz pozostaje wolna od wykwitów,
• pokrzywka słoneczna – częściej występuje u kobiet, są to silnie swędzące bąble pojawiające się po kilku minutach ekspozycji na światło słoneczne.

Oprócz nadwrażliwości na światło indukowanej wyłącznie przez zwane potocznie „uczulenie na słońce”, istnieją również reakcje wywołane działaniem substancji światłouczulających. W przebiegu tych reakcji udział bierze przede wszystkim promieniowanie UVA.

Odczyn fototoksyczny z wyglądu przypomina oparzenie chemiczne. Może on wystąpić u każdego człowieka, pod warunkiem odpowiednio wysokiej dawki substancji fototoksycznej i wystarczającej ekspozycji na promieniowanie UVA. Po ustąpieniu ostrej reakcji alergicznej  – tak zwanego wyprysku kontaktowego – możliwe jest wystąpienie opóźnionej reakcji fototoksycznej w postaci trwałych przebarwień.

Do związków  fotouczulających należą substancje używane zarówno zewnętrznie na skórę jak i doustnie czy dożylnie:

1. leki – niesteroidowe leki przeciwbólowe i przeciwzapalne używane miejscowo, głównie ketoprofen;pochodne fenotiazyny i benzodiazepiny; trójcykliczne leki przeciwdepresyjne, niektóre antybiotyki takie jak tetracyklinyl
2. rośliny – najbardziej znaną rośliną wywołującą fotouczulenia jest dziurawiec pospolity. Oprócz tego inne, zwłaszcza zawierające związki o nazwie furokumaryny (np. cytrusy, selery, figi, ruta, pasternak, łopian) oraz seskwiterpeny laktonowe (np. chryzantema, dalia, arnika, słonecznik, rumianek, stokrotka, nagietek),
3. inne związki chemiczne – substancje zapachowe w kosmetykach i produktach chemii gospodarczej takie jak piżmo ambretowe i aldehyd cynamonowy.

Nadwrażliwość na światło – diagnoza

Nadwrażliwość na światło można niekiedy zdiagnozować jedynie na podstawie wywiadu. Tak zwykle bywa w przypadku wielopostaciowych osutek świetlnych, których rozpoznanie potwierdza się, wykonując testy świetlne.

W pozostałych przypadkach, sam wywiad nie jest wystarczający, konieczne jest przeprowadzenie fototestów. Polegają one na wywołaniu zmian skórnych, ocenie przebiegu choroby oraz skuteczności leczenia. Testy te wykonywane są przy użyciu promieniowania polichromatycznego lub promieniowania UVA o dużym natężeniu. W diagnostyce nadwrażliwości na światło z udziałem substancji światłouczulających przeprowadza się fototesty kontaktowe, zwykle na skórze na plecach ze związkami chemicznymi o zidentyfikowanym działaniu światłouczulającym lub substancjami podejrzanymi o takie działanie.

Jak się chronić przed promieniowaniem słonecznym

Temin „fotoprotekcja” obejmuje przede wszystkim unikanie promieniowania słonecznego oraz stosowanie kremów z filtrami ochronnymi czy odzieży ochronnej. Uważa się, że tkanina, która nie jest w stanie przepuścić padającego na nią światła, ma właściwości ochronne. Najlepszą ochronę zapewniają ciasno utkane materiały z impregnacją związkami chemicznymi, które mają zdolność pochłaniania promieniowania słonecznego. Warto pamiętać, że mokra i obcisła odzież zapewnia niższy poziom ochrony. Dobrym pomysłem jest również noszenie kapelusza, zwłaszcza takiego z szerokim rondem.

Unikanie ekspozycji na promieniowanie słoneczne jest najskuteczniejszą metodą ochrony nadwrażliwej skóry, niestety często niemożliwą do zrealizowania. Jednak zwłaszcza w sezonie letnim warto ograniczyć ekspozycję na słońce w okresie słonecznego zenitu, to jest mniej więcej od 10:00 do 16:00. Właśnie wtedy promieniowanie UVB jest najbardziej intensywne. Niestety pory dnia i roku nie mają znacząego wplywu na intensywność promieniowania UVA.

Światło słoneczne towarzyszy nam w codziennym życiu i jest niezwykle trudno ograniczyć jego działanie na naszą skórę. Jednak przy wcieleniu w życie kilku nowych zwyczajów, możliwa jest poprawa komfortu życia pacjentów z nadwrażliwościa na promieniowanie UV.

Materiał nie stanowi i nie zastąpi porady lekarskiej.