Opalanie – jaki ma wpływ na naszą skórę

Obecny kult piękna różni się od kultu panującego kilkadziesiąt czy też kilkaset lat temu. Współcześnie wyznacznikiem piękna i atrakcyjności jest równomiernie opalona skóra. W czasach starożytnych ceniona była porcelanowa, jasna skóra, która kojarzyła się z dostojeństwem i zamożnością, zaś skóra bardzo opalona cechowała robotników, czy też rolników, którzy ciężko pracowali w pełnym słońcu. Na początku XX wieku nastąpił przełom w modzie dotyczącej opalania. Najbardziej pożądana stała się ciemno-brązowa opalona skóra. Jaki wpływ na zdrowie naszej skóry ma opalanie?

Promieniowanie słoneczne, a barwa naszej skóry

Barwa skóry powstaje w dendrytycznych komórkach warstwy podstawnej naskórka – melanocytach. Proces tworzenia barwnika skóry (melanogeneza) jest złożonym ciągiem enzymatycznych przemian oksydacji i polimeryzacji tyrozyny (aminokwasu będącego substratem reakcji). Aktywatorami procesu melanogenezy są substancje o działaniu fotoalergicznym oraz fototoksycznym jak również promieniowanie ultrafioletowe. Ekspozycja skóry na słońcu wywołuje jej zwiększoną pigmentację. Indukcja pigmentacji powstaje głównie poprzez promieniowanie ultrafioletowe typu B (UVB), a utrwalana jest przez promieniowanie typu A (UVA). Promieniowanie UVB odpowiedzialne jest za opaleniznę widoczną po kilkunastu godzinach po ekspozycji słonecznej tzw. opaleniznę właściwą, która widoczna jest kilka dni lub tygodni. Promieniowanie UVB przenika przez naskórek konkretnie do warstwy podstawnej, powodując uszkodzenia prowadzące do zmian przednowotworowych. Działa silnie rumieniotwórczo. Bierze udział w syntezie barwnika skóry oraz w wytwarzaniu witaminy D w skórze.

Promieniowanie UVA odpowiada zaś za opaleniznę natychmiastową, która pojawia się w ciągu kilku kilkunastu minut i związana jest z uwolnieniem melaniny z melanocytów (komórek barwnikowych). Promieniowanie UVA przenika do skóry właściwej, uszkadzając włókna kolagenowe i sprężyste, co powoduje utratę elastyczności skóry i powstawanie zmarszczek, a także pojawianie się przebarwień długotrwałych, odczynów fototoksycznych i fotoalergicznych. Działanie promieniowania słonecznego zależne jest od wielu czynników takich jak: położenie geograficzne, wilgotność, temperatura, pora roku, czy od natężenia i długości fali.

Oparzenia słoneczne, keratoza, alergia na słońce, pokrzywka słoneczna, czerniak

Skóra człowieka mająca bezpośredni kontakt z promieniowaniem słonecznym narażona jest na wiele uszkodzeń, które mogą prowadzić do rozwoju mniej lub bardziej poważnych chorób skóry. Niewątpliwe jest, że najpoważniejsze zmiany powoduje przewlekła ekspozycja słoneczna, zaś najczęstszą ostrą zmianą jest oparzenie słoneczne, które może mieć długofalowe skutki.

Konsekwencją ekspozycji słonecznej mogą być ostre uszkodzenia słoneczne (oparzenie), alergie na słońce, wielopostaciowe osutki świetlne, reakcje fototoksyczne (fotowrażliwość), pokrzywka słoneczna oraz przewlekłe zaburzenia wywołane promieniowaniem (nowotworowe), np. czerniak, rak kolczystokomórkowy, czy rak podstawnokomórkowy oraz zaburzenia nienowotworowe – keratoza słoneczna lub plama soczewicowata.

Oparzenie słoneczne jest łatwe w rozpoznaniu, towarzyszy mu rumień, niekiedy pęcherze i obrzęki, a także ból i pieczenie. Nasilenie oparzenia posłonecznego jest proporcjonalne do dawki promieniowania słonecznego, które zostało pochłonięte przez skórę. Zaczerwienienie skóry jest skutkiem wazodylatacji (rozszerzenia) naczyń znajdujących się pod warstwą brodawkowatą. Czas w jakim powstają oparzenia słoneczne zależy od typu skóry – im skóra jaśniejsza tym łatwiej i szybciej może dojść do poparzenia słonecznego.

Skutki poparzenia niwelujemy preparatami kortykosteroidowymi, lekami przeciwzapalnymi (ibuprofen, indometacyna, aspiryna), które ograniczają reakcję zapalną. Ból złagodzą zimne okłady nasączone odtłuszczonym mlekiem. Białko obecne w mleku wiąże się z poparzoną skórą i uśmierza ból. W cięższych przypadkach oparzenia słonecznego może dojść do zaburzenia krążenia, może pojawić się gorączka, bóle głowy, nudności oraz wymioty.

Wielopostaciowe osutki świetlne to reakcja słońca na skórę powodująca pojawienie się licznych plam w różnymi formach. Zaburzenie to może przyjąć postać swędzącej pokrzywki, pęcherzy czy guzków. Najczęściej umiejscawia się na nogach i ramionach. Nie występuje na zakrytych partiach ciała. Potocznie nazywane jest alergią na słońce. Osutki świetlne pojawiają się najczęściej w dzieciństwie i nawracają w okresie wiosennym, a ustępują latem. Leczenie tego schorzenia jest trudne. Stosuje się miejscowo kortykosteroidy oraz preparaty przeciwświądowe. Ważne jest stosowanie kremów z filtrem SPF 50. Pomocne są naświetlania PUVA lub UVB wąskopasmowym.

Pokrzywka słoneczna powstaje na skutek działania promieniowania UV oraz światła widzialnego. Mechanizm powstawania jest immunologiczny, a zmiany mogą pojawić się do kilku minut po ekspozycji słonecznej. Skutki widoczne są nie tylko na odsłoniętych partiach ciała, ale również na chronionych ubraniem. Zmiany skórne objawiają się występowaniem bąbli pokrzywkowych, rumienia oraz świądem. Leczenie ogólne odbywa się za pomocą leków antyhistaminowych w wysokich dawkach.

Przewlekłe zaburzenia wywołane działaniem słonecznym dzieli się na zaburzenia nowotworowe i nienowotworowe. Zaburzenia nienowotworowe to: keratoza słoneczna i plama soczewicowata.

Keratoza słoneczna przybiera postać czerwonych lub różowych plam na twarzy lub/i innych partiach ciała. Miejsca te pokrywają się żółtawą lub białawą łuską. Jest to przednowotowrowa zmiana skórna, która powstała w wyniku uszkodzenia przez promieniowanie słoneczne w takim stopniu, że utraciła jednolity odcień, gładkość. Metody leczenia polegają na zniszczeniu przedrakowych komórek skóry. Można je zamrozić za pomocą ciekłego azotu. Alternatywą jest zastosowanie kremu miejscowego – imikwimodu, który niszczy komórki rakowe. Terapia jest kosztowna i długa, dlatego rzadko się ją stosuje.

Plamy soczewicowate są płaskimi plamami o zaznaczonych krawędziach przypominających piegi. Mają różne rozmiary od 2 do 30 mm, najczęściej powstają na twarzy i grzbietowej części dłoni.

Jednym z najczęściej występujących nowotworów skóry jest czerniak (łac. melanoma malignum), który wywodzi się z melanocytów znamion barwnikowych lub powstaje w skórze niezmienionej. Statystycznie częściej ujawnia się u kobiet na twarzy i kończynach dolnych, natomiast u mężczyzn na tułowiu. Czynniki wpływające na możliwość rozwoju czerniaka skóry to: nadmierna ekspozycja na promieniowanie ultrafioletowe oraz oparzenia słoneczne, obecność znamion melanocytowych, a konkretnie dysplastycznych, I lub II fototyp skóry: jasne, rude włosy, piegi, niebieskie oczy, ciężkie oparzenia przebyte w dzieciństwie, uwarunkowania genetyczne czy obecność znamion melanocytowych wrodzonych.

Lekarze dermatolodzy przygotowali zestaw wskazówek, dzięki którym pacjenci mogą stosunkowo wcześnie rozpoznać czerniaka. Reguła ABCDE przedstawia się następująco:

• asymetria (ang. asymetry) – połowa przebarwień różni się od drugiej; znamię może posiadać ciemną plamkę na jednym z brzegów,
• nieregularne brzegi (ang. border irregularity) – nierówne, słabo odznaczone brzegi o niewyraźnych krawędziach,
• zmiany koloru (ang. color variegation) – znamię ma barwę brązową, nierównomierny rozkład barwnika, punktowy brak barwnika,
• średnica (ang. diameter) większa niż 6 mm oraz ewolucja (ang. evolving) występowanie uszkodzeń naskórka i zmian w rzeźbie powierzchni.

Niegroźne zmiany mogą posiadać jedną lub dwie cechy z wyżej opisanych, zaś czerniak wszystkie.

Czerniak skóry objawy

Czerniak wywodzący się z plamy soczewicowatej, występujący bardzo często u osób starszych, głownie kobiet, lokalizuje się na twarzy, gdyż jest to sfera narażona na działanie promieniowania słonecznego. Występuje w małej postaci, dobrze odgraniczonej o nieregularnej plamce w barwie od brązowej do czarnej. Wygląda jak nietypowy pieg. Ten rodzaj jest najmniej problematyczny, a zmiana jest dość cienka. Istnieje ryzyko przekształcenia w postać czerniaka guzkowatego, który jest bardziej niebezpieczną postacią.

Czerniak szerzący się powierzchownie – stanowi ok. 65% wszystkich przypadków. Najczęstsze lokalizacje to plecy u mężczyzn, natomiast u kobiet – kończyny dolne. Ujawnia się pod postacią płaskich lub płasko wyniosłych zmian barwnikowych, które są wyraźnie odgraniczone. Brzegi tej zmiany mogą posiadać wypustki barwnika na przemian z ogniskami zaniku zabarwienia. Kolor towarzyszący zmianie to odcienie brązu do koloru czarnego włącznie, mogą pojawić się białe ogniska z cechami regresji, zaczerwienienie związane ze stanem zapalnym lub odcień szaroniebieski. Prekursorem czerniaka szerzącego się powierzchniowo jest podłoże znamienia lub plama barwnikowa.

Czerniak guzowaty stanowi ok. 30% wszystkich zmian czerniakowych. Jest groźną postacią, ponieważ w szybkim tempie wrasta w głąb. Przyjmuje postać brązowego lub czarnego zgrubienia, które może również krwawić. Brzegi tej zmiany są nieregularne, natomiast odznaczają się w wyraźny sposób. Wokół guza może pojawić się jasna obwódka, może mieć kształt symetryczny o średnicy około 1-2 cm. Czerniak guzowaty to postać o bardzo dużej inwazyjności, gwałtownie rozprzestrzeniający się, dający przerzuty.

Czerniak okolic dystalnych stanowi ok. 10% wszystkich czerniaków. Lokalizuje się najczęściej na podeszwach stóp i dłoniach, a także w obrębie około paznokciowym i podpaznokciowym. W początkowej fazie jest nieregularną zabarwioną plamą o cechach zbliżonych do złośliwej plamy soczewicowatej, a okoliczne tkanki ulegają obrzękowi i zaczerwienieniu.

W przypadku wszystkich postaci czerniaka leczenie polega na możliwe dokładnym wycięciu nieprawidłowych komórek. W przypadku płytko umiejscowionych czerniaków leczenie chirurgiczne jest stosunkowo proste. W momencie gdy czerniak wrasta głębiej i dochodzi do rozprzestrzeniania się go do węzłów chłonnych, należy wyciąć obecnego czerniaka wraz z podejrzanymi węzłami chłonnymi. Warto pamiętać, że wcześnie rozpoznany czerniak jest wyleczalny, ale jeżeli pozwolimy mu na rozwój, może w konsekwencji doprowadzić nawet do śmierci.

Bezpieczne opalanie

10 zasad bezpiecznego korzystania ze słońca:

1. Kremy z filtrem powinniśmy stosować cały rok niezależnie od pory roku i pogody – co najmniej SPF 15, a latem SPF 30 lub SPF 50.
2. Osoby ze skórą skłonną do przebarwień, z licznymi teleangiektazjami, z trądzikiem różowatym, z fotodermatozami i ze zwiększonym ryzykiem powstawania raka skóry powinny stosować blokery SPF 50+.
3. Należy nakładać krem z filtrem na 20 min. przed wyjściem z domu, a kolejna aplikacja powinna nastąpić po ok. 2 godz.,
4. Unikać słońca między godzinami 10 a 15, ponieważ jest najintensywniejsze.
5. Szczególnie powinniśmy zadbać o dzieci do 1. roku życia, stosując tylko filtry mineralne lub mineralno-fizyczne, zawierające tlenek cynku i dwutlenek tytanu.
6. Przed okresem opalania warto przyjmować doustnie beta karoten, który nadaje naszej skórze śniady odcień, jak również poprzez pobudzenie melaniny do produkcji działa antyrodnikowo.
7. Zadbajmy o ochronę oczu, zakładając odpowiednio dobrane w gabinecie optycznym okulary przeciwsłoneczne z filtrami UV oraz o ochronę głowy.
8. Konieczne jest zabezpieczenie miejscowe wszelkich znamion barwnikowych poprzez zastosowanie preparatu z filtrem SPF 50 miejscowo lub poprzez nałożenie odpowiedniego ochronnego plasterka.
9. Należy pić dużo płynów, przynajmniej 2 litry dziennie oraz unikać alkoholu, czy napojów słodzonych.
10. Pamiętajmy o zabezpieczeniu preparatem z filtrem takich miejsc jak: usta, uszy, grzbiety stóp, łysina, okolica nad kolanem oraz łydki

Kremy do opalania z filtrem

Każdy z nas powinien znać sposób, w jaki możemy unikać szkodliwego wpływu słońca na naszą skórę. Większości uszkodzeń słonecznych można zapobiec dzięki odpowiedniej edukacji. Stosowanie kremów z filtrem SPF jest pierwszą i najważniejszą tarczą ochronną przed promieniowaniem słonecznym. Skuteczny krem z filtrem chroni nas przed UVB (oznaczenia faktorów – SPF, LSF, IP) oraz UVA (faktory – IPD, PPD, PPF, PFA), a więc najlepszym rozwiązaniem jest zakup kremów zawierających połączenie filtrów fizyczno-chemicznych.

Korzystajmy ze słońca w sposób rozsądny i bezpieczny, przestrzegając podstawowych zasad pielęgnacji i ochrony skóry. Po urlopie warto zadbać o odpowiednią pielęgnację skóry, stosując preparaty nawilżające, odżywcze czy też udać się do gabinetu kosmetologicznego na serię zabiegów regeneracyjnych. W przypadku zauważenia niepokojących zmian naszych znamion, warto udać się na konsultację do lekarza dermatologa na badania.

Materiał nie stanowi i nie zastąpi porady lekarskiej.