Dysbioza jelit a alergie i choroby autoimmunologiczne u dzieci

Ważnym elementem mechanizmu odporności jest naturalny bakteryjny mikrobiom jelit. Bakterie pełnią tak wiele istotnych funkcji, że często są nazywane „superorganem”. Mikroflora bakteryjna w naszych jelitach ma ogromy wpływ na funkcjonowanie układu immunologicznego. Na kształtowanie profilu mikroflory jelitowej przez pierwsze 1000 dni życia u dzieci ma rodzaj porodu oraz antybiotykoterapie. Dysbioza, czyli zmniejszenie ilości bakterii lub zaburzenie składu mikrobiomu okazuje się być przyczyną wielu chorób. Dziś wiadomo, że zaburzenie równowagi bakteryjnej w jelitach u dzieci może stać się czynnikiem inicjacyjnym rozwoju chorób autoimmunologicznych i alergii w wieku późniejszym.

Odporność z jelit – dlaczego bakterie są ważne dla prawidłowego działania układu immunologicznego?

Nasz organizm zasiedla 10-krotnie większa ilości bakterii niż posiadamy własnych komórek. Większość bakterii bytuje w układzie pokarmowym – w samych jelitach znajduje się 10¹⁴ komórek bakteryjnych. Zlokalizowany w jelitach układ immunologiczny oraz flora fizjologiczna w głównej mierze ochraniają organizm przed obcymi antygenami, makrocząsteczkami, patogenami wywołującymi choroby oraz toksynami.

Komensalne bakterie w jelitach:

• chronią nas przed infekcjami blokując przyleganie patogenów do komórek nabłonka
• produkują czynniki bakteriostatyczne i bakteriobójcze (zdolne do zahamowania wzrostu patogenów)
• uczą „dziewiczy” układ odpornościowy noworodka, jak prawidłowo działać. Z jednej strony konieczna jest umiejętność rozpoznania i eliminacji bakterii patogennych. Z drugiej strony organizm musi nauczyć się tolerancji immunologicznej na obce białka oraz bakterie tworzące mikrobiom
• wspomagają dojrzewanie warstwy nabłonkowej jelit i stymulują procesy naprawy w razie uszkodzeń
• wzmacniają i utrzymują integralność błony śluzowej jelit

Autotolerancja – czego bakterie „uczą” układ odpornościowy?

Mikrobiom wpływa na procesy dojrzewania, różnicowania i utrzymania równowagi w populacji limfocytów T, czyli ważnych komórek układu odpornościowego. Pomaga to w utrzymaniu równowagi w ilości dwóch typów limfocytów T – Th1 oraz Th2, które są odpowiedzialne za różne procesy immunologiczne. Prawidłowy stosunek Th1 i Th2 gwarantuje rozwój rozwoju tolerancji immunologicznej – w tym również autotolerancji, co gwarantuje, że układ odpornościowy nie reaguje na własne komórki i tkanki. Kiedy zostaje zaburzona mikroflora jelit może dojść do przewagi jednej z populacji limfocytów a to może prowadzić do zapalnych schorzeń jelit lub atopii w późniejszym okresie życia.

Co wpływa na kształtowanie się mikrobiomu u dzieci?

To, jakie bakterie zasiedlą nasze jelita, w największym stopniu określa okres noworodkowo-niemowlęcy. Dlatego bardzo często mówi się o ważnej roli pierwszych 1000 dni życia. W pierwszych miesiącach życia skład mikroflory jelit ulega znacznym modyfikacjom, głównie ze względu na wpływ czynników środowiskowych np. stosowanej antybiotykoterapii czy pokarmu.

Czynnikami wpływającymi na skład mikroflory bakteryjnej noworodka są:

• wiek ciążowy (poród w terminie lub przedwcześnie)
• droga porodu (poród naturalny czy cesarskie cięcie)
• sposób karmienia (pokarm matki lub mleko modyfikowane)
• powikłania poporodowe i zakażenia (leczenie antybiotykami)

Poród naturalny a cesarskie cięcie z „punktu widzenia mikrobiomu jelit”

Poród naturalny czy cięcie cesarskie są głównym czynnikiem wpływającym na to, jakie bakterie w pierwszej kolejności zasiedlą niszę jaką są jelita.

Poród naturalny

• noworodek podczas porodu styka się bezpośrednio z florą bakteryjną pochodzącą z dróg rodnych (pochwy) oraz odbytu matki
• podczas porodu naturalnego następuje kolonizacja jelit dziecka bakteriami tlenowymi, jaki i względnymi beztlenowcami
• po wykorzystaniu tlenu, układ pokarmowy staje się środowiskiem beztlenowym – namnażają się w nim bakterie z grupy Bifidobacterium, Clostridium, Bacterioides, Ruminococcus

Cesarskie cięcie

• podczas porodu przez cesarskie cięcie, noworodek styka się z zupełnie innym środowiskiem niż drogi rodne matki – zmienia to profil naturalnej kolonizacji
• bakterie w przypadku cesarskiego cięcia trafiają do jelit noworodka dużo później
• brak jest bakterii beztlenowych
• flora szpitalna, z którą noworodek styka się w pierwszych godzinach życia stanowi bardzo duże zagrożenie z uwagi na możliwą obecność bakterii patogennych
• dzieci, które przyszły na świat drogą cesarskiego cięcia mają obniżoną bioróżnorodność bakteryjną
• w tym wypadku widoczna jest dominacja bakterii Staphylococcus, Corynebacterium, Propionibacterium
• podstawowa flora jelitowa u niemowląt urodzonych przez cesarskie cięcie może być zakłócona przez ponad pół roku po urodzeniu

Antybiotykoterapia, tylko w uzasadnionych przypadkach!

Powszechnie znanym faktem jest to, że w ostatnich latach zużycie antybiotyków znacząco wzrosło. Dla organizmu dziecka, częste stosowanie antybiotyków oznacza powikłania w postaci wyjałowienia fizjologicznej flory bakteryjnej. Antybiotykoterapia gwałtownie redukuje liczebność „dobrych” bakterii i powoduje spadek bioróżnorodności. W tym samym czasie w jelitach obserwuje się wzrost ilości patogennych, niekorzystnych bakterii, takich jak Clostridium difficile oraz drożdży Candida albicans.  

Podstawowe badania diagnostyczne, pomagają zredukować zużycie antybiotyków u dzieci

Antybiotyki u dzieci są nadużywane najczęściej w przypadku infekcji górnych dróg oddechowych, które w ponad 80% przypadków są wywoływane przez wirusy. Antybiotyki nie działają na choroby wirusowe. Mimo tej wiedzy, to właśnie błędne rozpoznanie podłoża infekcji (najczęściej jedynie w oparciu o objawy) generuje największe zużycie antybiotyków.

Badania krwi – prokalcytonina, CRP

Badania pomocne w przypadku różnicowania podłoża infekcji na bakteryjne i wirusowe w przypadku ogólnych objawów, takich jak kaszel, katar czy gorączka to białko CRP i prokalcytonina.

Badania mikrobiologiczne

W przypadku infekcji gardła (ból i obrzęk gardła, nalot na migdałach, powiększenie węzłów chłonnych szyjnych, gorączka) warto wykonać wymaz z gardła i posiew mikrobiologiczny lub Strep A test. Pozwala to na potwierdzenie czy zakażenie ma podłoże wirusowe czy raczej jest to angina bakteryjna (najczęściej paciorkowcowa).

Coraz więcej badań diagnostycznych dostępnych jest również jako szybkie testy point of care umożliwiających uzyskanie wyniku badania jeszcze w trakcie wizyty lekarskiej lub samodzielne wykonanie w domu. Wysoka czułość i brak konieczności oczekiwana na wynik sprawiają, że szybkie testy przesiewowe dostępne w Aptekach są cennym narzędziem ułatwiającym podjęcie trafnej decyzji terapeutycznej.

Zastosowanie badań diagnostycznych i szybkich testów zwiększa trafność decyzji terapeutycznych i zmniejsza zużycie antybiotyków o ponad 80%.

Alergie i choroby autoimmunologiczne, wynikające z dysbiozy

Istnieje wiele dowodów naukowych, łączących zaburzenie składu flory jelit u dzieci z rozwojem chorób autoimmunologicznych, alergii czy przewlekłych stanów zapalnych w późniejszym wieku.

• dysbioza może promować procesy o typie nadwrażliwości typu alergicznego
• ryzyko powstania atopii lub alergii jest tym większe, im silniejsza jest dysbioza
• wpływa na rozwój alergii pokarmowej o opóźnionym mechanizmie reakcji tzw. alergii IgG-zależnej
• częstość występowania alergii pokarmowej opóźnionej jest wyższa u dzieci leczonych wielokrotnie antybiotykami o szerokim spektrum działania
• zaburzony obraz kolonizacji jelita jest obserwowany również u chorych na schorzenia autoimmunologiczne. Choroby z autoagresji powodują, że układ immunologiczny zaczyna wytwarzać przeciwciała skierowane przeciwko własnym tkankom. Z badań wynika, że równocześnie ze wzrostem liczby cięć cesarskich nasiliła się epidemia takich chorób autoimmunologicznych, jak cukrzyca typu I czy choroba Leśniowskiego- Crohna, młodzieńczego i reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS)

Bibliografia:
[1] Olszewsk J., Jagusztyn-Krynicka K.: Human microbiome project – mikroflora jelit oraz jej wpływ na fizjologię i zdrowie człowieka, Post. Mikrobiol.,2012, 51, 4, 243–256
[2] Cukrowska B., Klewicka E.: Programowanie makrobiotyczne – home- ostaza mikrobioty jelitowej a ryzyko chorób cywilizacyjnych. Stan- dardy Med Pediatria 2014; 11: 913-22
[3] Gregorczyk-Maślanka K., Kurzawa R.: Mikrobiota organizmu ludzkiego i jej wpływ na homeostazę immunologiczną – część I, Alergia Astma Immunologia, 21 (3): 146-150, 2016 Strzępa A., Szczepanik M.: Wpływ naturalnej flory jelitowej na odpowiedź immunologiczną, Postepy Hig Med Dosw (online), 2013; 67: 908-920

Artykuł powstał we współpracy z labhome.pl
Materiał nie stanowi i nie zastąpi porady lekarskiej.