Jakie są skuteczne sposoby na zaparcia?

Siedzący tryb życia, dieta uboga w błonnik i niedostateczne nawadnianie to najczęstsze przyczyny występowania zaparć. Dolegliwość ta dotyka aż 20% ogółu populacji i choć w większości przypadków nie stanowi poważnego zagrożenia, wpływa negatywnie na samopoczucie i obniża komfort życia.

Chcąc uniknąć nieprzyjemnych zaparć, należy przede wszystkim zdiagnozować ich przyczynę. Poza kilkoma wyjątkami przypadłości tej nie powinno się leczyć farmakologicznie, gdyż leki przeczyszczające, wbrew wszechobecnej reklamie zapewniającej o ich skuteczności i bezpieczeństwie, często wywołują poważne skutki uboczne. Niestety, chęć szybkiego pozbycia się problemu, brak czasu i bagatelizowanie przyczyn dolegliwości sprzyjają nadużywaniu tej grupy medykamentów. Przed zakupem środków promowanych w mediach warto zasięgnąć porady farmaceuty, aby bardzo rozważnie dokonać ostatecznego wyboru.

Dieta na zaparcia

Aktywność fizyczna czy dieta stanowią czynniki, na które ma się wpływ, dlatego jeśli to one są przyczyną zaparć, brakuje wskazań do stosowania leków przeczyszczających. W takiej sytuacji należy zwiększyć ilość wypijanych płynów, do 2–3 litrów dziennie. Dodatkowo niezwykle istotna jest odpowiednia zawartość błonnika w pożywieniu. Błonnik to grupa substancji pochodzenia roślinnego, których wspólną cechę stanowi odporność na działanie enzymów trawiennych człowieka.

Choć nie dostarczają one składników odżywczych, pełnią ważną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu przewodu pokarmowego. Są pożywką dla fizjologicznej flory bakteryjnej, a także wiążą wodę, zwiększając tym samym objętość stolca, co z kolei pobudza perystaltykę jelit i ułatwia wypróżnianie. Osoba dorosła powinna przyjmować 20–30 gramów błonnika na dobę. Niestety, przeciętna dieta zawiera go zazwyczaj o połowę mniej. Najcenniejszym źródłem tego składnika są owoce, warzywa, ciemne pieczywo, otręby i płatki zbożowe. Sprzymierzeńcem w walce z zaparciami okazuje się również ruch, niekoniecznie bardzo forsujący, ale regularny.

Błonnik w tabletkach na zaparcia

Błonnik można suplementować. Apteki oferują szeroki wachlarz preparatów, które pomagają uzupełniać braki tego składnika w codziennym pożywieniu. Nazywa się je pęczniejącymi i zalicza do najłagodniejszych środków przeczyszczających, gdyż właściwie są pozbawione działań niepożądanych. Suplementy te występują w postaci proszku i kapsułek. Najczęściej zawierają łupinę nasienną babki płesznik (np. Błonnik z łusek babki płesznik firmy Solgar) i babki jajowatej (Colon C, Ispagul S).

Podczas ich stosowania należy bezwzględnie wypijać odpowiednią ilość płynów, minimum 2–3 litry dziennie. Preparaty błonnika mają tendencję do wywoływania nieprzyjemnych wzdęć i gazów, dlatego nie powinno się przekraczać dawki rekomendowanej przez producenta. Jeśli opisane wyżej postępowanie nie powoduje ustąpienia problemu w ciągu 2–4 tygodni, a do wypróżnienia dochodzi rzadziej niż 3 razy w tygodniu, można włączyć leki przeczyszczające należące do środków osmotycznych lub zmiękczających masy kałowe.

Środki przeczyszczające (osmotyczne środki przeczyszczające)

• MAKROGOLE (preparaty w postaci proszku do sporządzania roztworu doustnego). Polimery o określonej masie cząsteczkowej (3350 lub 4000), które zatrzymują wodę w świetle jelit, rozmiękczając masy kałowe i zwiększając ich objętość. Dawkowanie: działanie występuje po 24–48 godzinach od przyjęcia, mogą być stosowane już od 6. miesiąca życia, leczenie nie powinno trwać dłużej niż 2 tygodnie, brak danych dotyczących bezpieczeństwa stosowania u kobiet w ciąży i karmiących piersią, w początkowej fazie leczenia mogą powodować nudności, wzdęcia i lekkie biegunki, które potem samoistnie ustępują;
• LAKTULOZA (preparaty w postaci syropu) Disacharyd rozkładany w okrężnicy przez bakterie z wytworzeniem kwasów organicznych, które mają działanie przeczyszczające, powodują zatrzymywanie wody w świetle jelit i rozmiękczanie mas kałowych. Dawkowanie: działanie powinno wystąpić po 24–48 godzinach, najczęściej jednak pojawia się z kilkudniowym opóźnieniem, podczas kuracji konieczne jest przyjmowanie dużej ilości płynów, preparat należy szybko połknąć, a nie trzymać w ustach, syrop można rozcieńczać, najkorzystniej jest przyjmować lek rano podczas śniadania, czasami powoduje wzdęcia, wiatry, skurcze jelitowe i biegunkę, bezpieczna w przewlekłym stosowaniu, ale może się na nią rozwinąć tolerancja;
• ŚRODKI SOLNE (siarczan magnezu, fosforan sodu). Zatrzymują wodę w świetle jelita grubego, co zwiększa objętość mas kałowych i pobudza odruch defekacji. Dawkowanie: po podaniu doustnym działanie występuje po 2–4 godzinach, a po zastosowaniu doodbytniczym po 2–5 minutach, mogą powodować napadowe skurcze jelitowe, wlewek nie należy stosować częściej niż raz dziennie i nie dłużej niż przez 7 dni, siarczan magnezu wpływa na wchłanianie innych leków, stąd trzeba zachować pomiędzy nimi trzygodzinny odstęp, siarczanu magnezu nie należy stosować u małych dzieci i osób z upośledzoną czynnością nerek.

Środki zmiękczające masy kałowe

• PARAFINA CIEKŁA (preparaty w postaci płynu doustnego). Ma działanie poślizgowe, pokrywa cienką warstwą powierzchnię błony śluzowej jelita i jego treść, rozmiękczając stolec i ułatwiając defekację. Dawkowanie: może powodować świąd odbytu, zmniejsza wchłanianie związków rozpuszczalnych w tłuszczach, w tym niektórych witamin i leków, dlatego należy ją przyjmować z zachowaniem minimum godzinnego odstępu od innych środków, przy przewlekłym stosowaniu odkłada się w węzłach chłonnych, stwarzając ryzyko rozwoju stanu zapalnego;
• DOKUZYNIAN SODU (czopki lub kapsułki): Zmniejsza napięcie powierzchniowe nabłonka jelitowego i ułatwia przenikanie wody do mas kałowych. Dawkowanie: kapsułki można stosować od 6. roku życia, czopki od 12., niewskazany dla kobiet w ciąży i karmiących piersią oraz w przypadku hemoroidów i szczelin odbytu, nie powinien być stosowany przewlekle, maksymalnie 7 dni, ponieważ może doprowadzić do osłabienia perystaltyki jelit i atonii okrężnicy, a tym samym zwiększyć skłonność do zaparć, wpływa na wchłanianie innych leków, dlatego należy pamiętać o zachowaniu wymaganego odstępu;
• GLICEROL (czopki): Pobudza kurczliwość bańki odbytnicy i ułatwia oddanie stolca. Dawkowanie: wypróżnienie następuje po 15–60 minutach od aplikacji, środek łagodny, ale niewskazany do długotrwałego stosowania, z powodu drażniącego działania na błonę śluzową odbytnicy;
• DWUWĘGLAN SODU I DWUWINIAN POTASU (czopki): Ulegają rozpuszczeniu, uwalniając duże ilości mikropęcherzyków, które wywierają nacisk na ścianki odbytu i w ten sposób pobudzają defekację. Musowanie rozmiękcza masy kałowe, ułatwiając ich usunięcie. Dawkowanie: bezpieczny środek o miejscowym działaniu, przeciwwskazaniem do stosowania są hemoroidy i szczeliny odbytu;
• MIÓD I POLISACHARYDY Z ALOESU I ŚLAZU (mikrowlewki): Rozmiękczają masy kałowe i pobudzają defekację. Dodatkowo mają działanie poślizgowe. Dawkowanie: preparat dostępny w dwóch pojemnościach, dla dorosłych i dla dzieci, jest całkowicie bezpieczny, może być stosowany nawet u niemowląt, kobiet w ciąży i matek karmiących piersią.

Kiedy stosować leki na zaparcia?

W przypadku bardzo uporczywych zaparć sprawdzają się środki działające drażniąco na jelito, które pobudzają jego perystaltykę poprzez stymulację znajdujących się w nim zwojów nerwowych. Są to najsilniejsze leki spośród omawianych i powinny być traktowane jako ostateczność, a wprowadzane po dokładnym rozważeniu bilansu korzyści i szkód wynikających z pojawienia się działań niepożądanych. Istnieje wiele przeciwwskazań do ich stosowania.

Nadużywanie tych leków prowadzi do uszkodzeń błony śluzowej jelita, zaburzeń wodno-elektrolitowych w postaci hipokaliemii, osłabienia pracy jelit skutkującego przewlekłymi zaparciami i uzależnienia. W żadnym wypadku nie są zalecane kobietom w ciąży i karmiącym piersią, gdyż powodują przekrwienie narządów miednicy mniejszej i przenikają do mleka matki. Ze względu na działanie drażniące nie można ich stosować również przy chorobach zapalnych jelit.

Wśród częstych działań niepożądanych leków z tej grupy wymienia się bolesne skurcze jelitowe oraz nasilanie i przedłużanie krwawienia miesiączkowego. Nie powinny być one stosowane dłużej niż 1–2 tygodnie, a najbezpieczniej jest zażywać je wyłącznie doraźnie.

Środki działające drażniąco na jelito

• OLEJ RYCYNOWY (płyn doustny) oczekiwany efekt daje po 2–4 godzinach od zażycia, działa drażniąco na jelito cienkie, pobudza perystaltykę, zwiększa czynność wydzielniczą gruczołów jelitowych;
• GLIKOZYDY ANTRACHINONOWE (tabletki, zioła do zaparzenia, tabletki) efekt terapeutyczny pojawia się po 8–12 godzinach od zastosowania, dlatego zaleca się przyjmować je późnym popołudniem lub wieczorem przed snem, aby wypróżnienie nastąpiło rano, działają drażniąco na jelito grube, zwiększają wydzielanie wody i elektrolitów przez błonę śluzową, nasilają perystaltykę;
• BISAKODYL (tabletki, czopki) tabletki działają po 4–12 godzinach od podania, czopki po 15–60 minutach, syntetyczny lek drażniący sploty nerwowe w błonie śluzowej jelita, nasilający perystaltykę i czynność wydzielniczą jelit.

Kiedy obstrukcji nie wolno lekceważyć

Zdarza się, że zaparcia są objawem powiązanym z innymi problemami zdrowotnymi, takimi jak cukrzyca, hemoroidy czy choroba Parkinsona. Również kobiety w ciąży często uskarżają się na tę dolegliwość. Obstrukcja może być ponadto działaniem niepożądanym przyjmowanych leków, na przykład opioidów przeciwbólowych, niektórych antydepresantów, bifosfonianów, cholinolityków (np. skopolaminy), środków alkalizujących zawierających glin czy preparatów żelaza.

We wszystkich tych przypadkach konieczna jest konsultacja z lekarzem. Jeśli zaparcia są skutkiem ubocznym leku dostępnego bez recepty stosowanego na własną rękę, należy go odstawić i skonsultować z farmaceutą dalsze postępowanie. Kiedy dodatkowo obserwuje się objawy alarmowe, takie jak niespodziewany spadek masy ciała, obecność krwi w stolcu czy symptomy wskazujące na niedrożność jelit (silne uczucie parcia, wzdęcia, bóle brzucha, skurcze, nudności), trzeba bezwzględnie zasięgnąć porady lekarskiej.

Materiał nie stanowi i nie zastąpi porady lekarskiej.