Jak szybko postępuje rak trzustki?

Trzustka pełni bardzo ważną rolę – wytwarza hormony (między innymi insulinę warunkującą prawidłowy poziom glukozy we krwi). Produkuje również sok trzustkowy, zawierający enzymy biorące udział w trawieniu pokarmów. Niestety nowotwór trzustki rozwija się podstępnie a rokowanie jest złe, stąd często nazywany jest “cichym zabójcą”. Rak trzustki jest złośliwy, oporny na leczenie i daje niespecyficzne objawy. Dlatego najczęściej wykrywa się go w zaawansowanej fazie choroby. Wtedy możliwe jest tylko leczenie paliatywne.

Spis treści:

1. Trzustka – rola w organizmie
2. Rak trzustki częściej u mężczyzn
3. Przyczyny raka trzustki
4. Jak wykryć raka trzustki – wczesne wykrycie
5. Jak długo rozwija się rak trzustki
6. Rak trzustki – objawy
7. Leczenie raka trzustki
8. Nowotwór trzustki – zapobieganie

Trzustka – rola w organizmie

Trzustka to podłużny narząd długości sięgającej do 20 cm, położony w jamie brzusznej tuż za żołądkiem. Anatomicznie rozróżniamy w niej głowę, trzon i ogon. Trzustka składa się w większości z gruczołów pełniących funkcję zewnątrzwydzielniczą, czyli produkujących związki służące do trawienia składników pokarmowych (tłuszczy, białek i węglowodanów) oraz – w znacznie mniejszym stopniu – z części wewnątrzwydzielniczej, wydzielającej do krwi hormony (insulina i glukagon) odpowiedzialne głównie za regulację poziomu glukozy w organizmie.

Nowotwór trzustki – guzy złośliwe i częste przerzuty

Około 95 % nowotworów trzustki wywodzi się z części zewnątrzwydzielniczej, przede wszystkim z komórek wyściełających przewody trzustkowe. Pozostała, nieliczna część guzów związana jest z częścią produkującą hormony i nazywamy je guzami neuroendokrynnymi trzustki. Nowotwory trzustki to najczęściej guzy lite co oznacza, że zbudowane są z jednorodnej tkanki i nie ma w nich płynu. Niestety większość nowotworów trzustki jest wybitnie złośliwa, rozrasta się w miejscu powstania i daje przerzuty.

Rak trzustki częściej u mężczyzn

Według statystyk, rak trzustki częściej występuje u mężczyzn niż u kobiet, jednak ostateczna i jednoznaczna przyczyna powstawania raka trzustki nie została określona. Wiadomo natomiast, że ryzyko nowotworu wzrasta razem z wiekiem pacjenta. Najczęściej na ten typ nowotworu chorują osoby w średnim oraz starszym wieku. Ponad 80 % zachorowań dotyczy osób po 55. roku życia, ale coraz częściej choroba ta wykrywana jest u osób młodych.

Przyczyny raka trzustki

Istnieją pewne czynniki i schorzenia, które mogą wpływać na powstawanie raka trzustki. Wśród nich możemy wyróżnić:

• przewlekłe zapalenie trzustki,
• cukrzyca,
• niedokwaśność soku żołądkowego,
• przebyte leczenie chirurgiczne choroby wrzodowej,
• palenie papierosów,
• nadmierne spożywanie alkoholu,
• zanieczyszczenie środowiska.

Choroba może się rozwinąć również na podłożu predyspozycji genetycznych. Mówimy wówczas o raku dziedzicznym. Około 4-10 % pacjentów z rakiem trzustki ma co najmniej dwóch krewnych pierwszego stopnia z rakiem trzustki. Istnieje kilka zespołów genetycznych zwiększających ryzyko zachorowania, w tym dziedziczne zapalenie trzustki, dziedziczny rak piersi, rak jajników, rak jelita grubego oraz genetycznie uwarunkowane polipy jelita grubego.

Nieprawidłowa dieta zwiększa ryzyko zachorowania na raka trzustki

Niektóre źródła donoszą również o wpływie diety, ponieważ ryzyko choroby zwiększać może spożywanie dużej ilości tłuszczy zwierzęcych, węglowodanów oraz mięsa. Niska zawartość warzyw i kwasu foliowego w codziennym jadłospisie potęguje to działanie. Dodatkowo otyłość, zwłaszcza związana z nadmiernym odkładaniem się tkanki tłuszczowej na brzuchu (otyłość centralna) jest niezależnym czynnikiem ryzyka raka trzustki. Sądzi się, że jest to wywołane zmianami hormonalnymi, zwłaszcza opornością tkanek na insulinę, wtórnymi do otyłości brzusznej. Szacuje się, że w USA 8% przypadków raka trzustki wynika z otyłości.

Zachorowanie na raka trzustki – Pozostałe czynniki ryzyka

W przeciwieństwie do papierosów i alkoholu – kawa obecnie nie jest uznawana za przyczynę ryzyka zachorowania na raka trzustki. Inne czynniki ryzyka to: zakażenie Helicobacter pylori, choroby przyzębia, marskość wątroby, grupa krwi inna niż 0, ekspozycja na niektóre związki chemiczne.

Jak wykryć raka trzustki – czy możliwe jest wczesne wykrycie?

Wczesne wykrycie raka trzustki jest bardzo trudne i zdarza się rzadko. Dzieje się tak między innymi z powodu nieswoistości objawów. Dodatkowo nie ma prostego badania wykrywającego wczesnie postacie raka trzustki. Badania laboratoryjne mają małe znaczenie ponieważ we wczesnych etapach nie wykazują odchyleń od normy. Dopiero później obserwować można niedokrwistość, podwyższone parametry biochemiczne wątroby, zmniejszenie ilości białek we krwi. Nie istnieje też niestety marker nowotworowy swoisty dla trzustki.

Często oznaczany jest poziom substancji CA-19-9 i CEA, ale ich wzrost może świadczyć również o nowotworze innych narządów, bądź o współistniejących stanach zapalnych. Ponieważ nowotwór trzustki to stosunkowo rzadkie schorzenie, nie prowadzi się w jego kierunku powszechnych badań przesiewowych. Nawet wśród osób szczególnie zagrożonych wystąpieniem raka nie ma ustalonego schematu postępowania .

Diagnostyka – badanie USG, endosonogradia i biopsja

W diagnostyce stosuje się również badania obrazowe. USG jest wstępnym badaniem i nie zawsze udaje się zauważyć guza (np. z powodu otyłości, gazów jelitowych może być cieżko uwidocznić trzustkę). Podstawowym badaniem jest tomografia komputerowa – pozwala postawić diagnozę, ocenić stopień zaawansowania i ustalić metodę leczenia. Równie wartościowy jest rezonans magnetyczny i jest zalecany np. osobom z alergią na środek kontrastowy podawany przy tomografii.

Najczulszym badaniem jest endosonografia polegająca na wprowadzeniu przez jamę ustną endoskopu z umieszczoną na końcu głowicą ultrasonograficzną. Z kolei biopsja polega na pobraniu komórek z podejrzanego miejsca i następnie analizie mikroskopowej. Dzięki temu możliwe jest ustalenie czy dana zmiana jest nowotoworem oraz ewentualne okreslenie jej charakteru (łagodna, złośliwa). Warto mieć jednak świadomość, że brak komórek nowotworowych w biopsji nie zawsze ma wartość diagnostyczną. Dzieje się tak dlatego, że do badania pobierany jest tylko mały wycinek zmiany.

Jak długo rozwija się rak trzustki

Nie można jednoznacznie określić tempa wzrostu raka trzustki. Jest to na pewno nowotwór o bardzo dużej złośliwości, cechujący się szybkim wzrostem miejscowym oraz dużą skłonnością do naciekania sąsiednich narządów. Tworzy przerzuty w otrzewnej, węzłach chłonnych oraz wątrobie. Początkowo choroba przebiega podstępnie, nie dając jednoznacznych objawów. Niestety wraz z upływem stosunkowo krótkiego czasu dochodzi do szybkiego wyniszczenia oraz śmierci chorego.

Statystycznie pierwszy rok od diagnozy choroby przeżywa nie więcej niż 24 % pacjentów. Natomiast zaledwie od 2 % do 9 % pacjentów przeżywa pierwsze 5 lat – jest to niestety jedyny nowotwór układu pokarmowego z tak niskim wskaźnikiem przeżywalności. Co więcej choroba przez długi okres czasu nie daje żadnych objawów, a kiedy się już pojawiają – często na leczenie jest zbyt późno, ponieważ guz jest w zaawansowanym stadium i obecne są przerzuty.

Do określenia stopnia zaawansowania raka trzustki stosuje się system TNM, w którym T oznacza stopień miejscowego zaawansowania pierwotnego guza, N – zajęte węzły chłonne, M – przerzuty odległe. Dodatkowo oceniany jest też kliniczny stopień zaawansowania choroby. Dzięki tej ewaluacji lekarz jest w stanie wybrać odpowiedni sposób leczenia oraz określić rokowanie.

Guz jest uznawany za operacyjny, jeżeli możliwe jest jego chirurgiczne usunięcie w całości, za miejscowo zaawansowany – gdy rak nie rozprzestrzenił się do odległych narządów, ale nie można go usunąć w całości (tzw. nieresekcyjny), a o raku z przerzutami mówi się wówczas, gdy obecne są wtórne ogniska nowotworu w odległych narządach. np. wątrobie.

Rak trzustki – objawy

Rak trzustki nie daje żadnych charakterystycznych objawów, ale istnieją pewne sygnały, które mogą świadczyć o pojawieniu się choroby. Wykrycie choroby na wczesnym etapie, kiedy jeszcze jest możliwa usunięcie guza zwiększa szanse na przeżycie. W momencie diagnozy taka operacja jest możliwa do przeprowadzenia tylko u 15-20 % pacjentów. Natomiast to, jak ważny jest sam zabieg, uświadamiają nam statystyki mówiące, że nawet do 20 % zwiększa się ilość pacjentów która przeżywa kolejne 5 lat.

Objawy zależą od lokalizacji i wielkości guza

Objawy raka trzustki zależą od wielkości oraz lokalizacji guza. Jeżeli zmiany atakują trzustkowy odcinek dróg żółciowych – może nastąpić zatrzymanie żółci i rozwinięcie objawów żółtaczki takich jak zażółcenie skóry i oczu. Nowotwór rozwijający się w ogonie trzustki poprzez ucisk na okoliczne nerwy może powodować silne bóle w jamie brzusznej. Rozrost w obrębie komórek odpowiedzialnych za produkcję insuliny powoduje jej nadmierne i niewspółmierne do zapotrzebowania wydzielanie.

Objawy raka trzustki – osłabienie i wychudzenie, ból brzucha

Objawom raka trzustki towarzyszy zazwyczaj ogólne osłabienie oraz wychudzenie. Niekiedy zauważa się gromadzenie wolnego płynu w jamie otrzewnej oraz krwotoki z przewodu pokarmowego. Często pierwszym objawem raka trzustki jest świeżo wykryta cukrzyca lub upośledzona tolerancja glukozy. Ból brzucha związany z rakiem trzustki jest zwykle zlokalizowany w nadbrzuszu, może promieniować do kręgosłupa. Jego natężenie może być stałe lub epizodyczne a pozycja na boku z podkurczonymi nogami często zmniejsza dolegliwości.

Rak trzustki ponadto wytwarza substancje, które sprzyjają formowaniu się skrzepów w układzie żylnym i tym samym może być jedną z przyczyn zakrzepicy żył układu głębokiego, zatorów płucnych.

Pozostałe mało specyficzne objawy raka trzustki to np.:

• brak apetytu,
• nudności,
• wymioty,
• problemy z trawieniem (wzdęcia, odbijania),
• biegunki tłuszczowe,
• nietolerancja glukozy,
• zakrzepowe zapalenie żył.

Leczenie raka trzustki

Jedyny sposób leczenia raka trzustki dający szansę na długoletnie przeżycie to operacyjne usunięcie guza. Chirurgiczne wycięcie nowotworu trzustki nie oznacza jego wyleczenia, bowiem komórki nowotworowe mogą pozostać w organizmie i skutkować wznową choroby zarówno w miejscu pierwotnej lokalizacji guza, jak i w innych narządach.

Wznowa raka trzustki po operacji zdarza się stosunkowo często, dlatego w celu zwiększenia szans na wyleczenie coraz częściej stosuje się tzw. leczenie uzupełniające (chemioterapia lub jeszcze dodatkowo radioterapia). Te dodatkowe elementy kuracji prowadzi się przed lub po operacji. Niestety prawie 80 % pacjentów z nowotworem trzustki zgłasza się do lekarza zbyt późno. Z powodu rozprzestrzeniania się nowotworu w dużych naczyniach krwionośnych oraz przerzutów usunięcie guza jest niemożliwe. Pozostaje wtedy jedynie leczenie paliatywne poprawiające jakość życia i łagodzące ciężkie objawy raka.

Chemioterapia i radioterapia

Główną metodą jaka znajduje w takiej sytuacji zastosowanie jest chemioterapia. Podstawowym lekiem jest gemcytabina, stosowana sama bądź w połączeniu z innymi lekami. Działania niepożądane chemioterapii to m.in: nudności, wymioty, owrzodzenia jamy ustnej, uszodzenie szpiku, wypadanie włosów. W przypadku miejscowo zaawansowanych guzów dodatkowo stosuje się radioterapię. Jeżeli efektem rozrostu guza jest ucisk na drogi żółciowe i żółtaczka – chirurgicznie udrażnia się przewody. Udrażnianie i podobne zabiegi mogą dotyczyć również dwunastnicy.

Niebagatelne znaczenie dla komfortu pacjenta ma leczenie przeciwbólowe. Coraz większe znaczenie przywiązuje się również do objęcia pacjenta opieką ze strony psychoonkologa.

W niektórych przypadkach konieczne jest również dożywianie pozajelitowe. Pacjent powinien otrzymywać posiłki zawierające dużą ilość kalorii oraz białka, jednak ubogie w tłuszcze. Porcje powinny być małe i często podawane. Bardzo ważne jest również odpowiednie nawadnianie oraz podawanie enzymów trzustkowych.

Nowotwór trzustki – zapobieganie

W pierwszej kolejności ograniczyć należy spożycie alkoholu, rzucić palenie, zadbać o zdrową dietę i odpowiednią dawkę ruchu. Rutynowe badania mogą też pomóc w diagnozie problemów z trzustką. O jej kondycji wiele powiedzieć może np. badanie glukozy i leukocytów we krwi czy USG jamy brzusznej. Te z pozoru błahe profilaktyczne czynności mogą uratować życie.

Rak trzustki to bardzo groźny nowotwór. Objawy raka są bardzo niespecyficzne, a dolegliwości pojawiają się dopiero w bardzo zaawansowanym stadium. Należy pamiętać, że palenie ponad znacząco zwiększa ryzyko tego nowotworu, dlatego podstawą profilaktyki jest rzucenie palenia. Leczenie raka trzustki jest trudne i niestety rzadko kończy się sukcesem.

Dowiedz się więcej o raku trzustki:

• “Pancreatic cancer”
  https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3062508/
• “Pancreatic cancer: A review of clinical diagnosis, epidemiology, treatment and outcomes”
  https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6250924/
• “Paliatywne leczenie systemowe chorych na raka trzustki” https://journals.viamedica.pl/onkologia_w_praktyce_klin_edu/article/download/54576/41091

Materiał nie stanowi i nie zastąpi porady lekarskiej.