Fitokannabinoidy – czym są związki charakterystyczne dla gatunku Cannabis

1 listopada 2017 roku weszła w życie ustawa, dopuszczająca stosowanie w Polsce marihuany medycznej w celach terapeutycznych. Konopie medyczne w naszym kraju zarejestrowane są jako surowiec farmaceutyczny.

Jak można się zakwalifikować do leczenia konopiami?

Każdy lekarz z czynnym prawem wykonywania zawodu (poza lekarzem weterynarii) ma możliwość stosowania w swojej praktyce konopi medycznych. Specjalista zapoznaje się z dokumentacją medyczną pacjenta, aktualnymi wynikami badań (jak np. morfologia, rezonans magnetyczny etc.), przeprowadza wnikliwy wywiad, obejmujący doskwierające symptomy, dotychczasową farmakoterapię w zdiagnozowanej jednostce chorobowej.

Lekarz ponadto ocenia możliwe korzyści terapeutyczne oraz ewentualne interakcje z przyjmowanymi lekami i ryzyko działań niepożądanych. Na tej podstawie, zgodnie ze swoją najlepszą wiedzą i praktyką, podejmuje decyzję odnośnie do kwalifikacji pacjenta do terapii konopnej.

W Polsce przepisy nie stanowią formalnych ograniczeń, co do wskazań chorobowych, dawkowania, wieku oraz płci pacjenta, trybu podejmowania decyzji (np. wymogu wyczerpania innych metod).

W praktyce oznacza to, że jeśli lekarz widzi szansę poprawy stanu zdrowia pacjenta poprzez włączenie go w terapię konopną, może podjąć leczenie konopiami medycznymi.

Pełni ono najczęściej rolę pomocniczą, uzupełniającą dotychczasowe leczenie farmakologiczne. Schorzenia, w których konopie medyczne mogą przynieść efekty terapeutyczne, potwierdzone badaniami naukowców na całym świecie (m.in. w Izraelu, Kanadzie, USA), przybliżone zostały w artykule tutaj.

Rodzaje konopi

Znanych jest kilka podziałów systematycznych konopi. Pierwszy, uwzględniający wygląd i pochodzenie rośliny, zakłada istnienie trzech podstawowych gatunków konopi (Cannabis sativa – konopia siewna, Cannabis indica – konopia indyjska, Cannabis ruderalis – konopia polna).

Inna systematyka optuje za tezą wywodzenia się wszystkich gatunków konopi z jednego, podstawowego: Cannabis sativa i rozróżnia jedynie jego podgatunki, odmiany – powstałe jako efekt przystosowania do warunków otoczenia. Dlaczego temperatura, wilgotność, nasłonecznienie, skład podłoża, czyli warunki środowiskowe wzrostu konopi są tak istotne? Ponieważ ściśle determinują chemizm rośliny, od którego zależy działanie na ludzki organizm.

Konopie zawierają około 500 związków, z 18 grup systematycznych – nie tylko najpopularniejszy, delta-9-tetrahydrokannabinol, posiada właściwości biologicznie czynne.

Trzy podstawowe grupy związków aktywnych, zawartych w konopiach to:

• kannabinoidy,
• terpenoidy,
• flawonoidy.

Znanych jest ponad sto terpenofenoli, charakterystycznych dla gatunku Cannabis (fitokannabinoidy).

Związki te wytwarzane są w dużym stężeniu w trichomach, czyli włoskach gruczołowych wydzielających żywicę, znajdujących się na powierzchni kwiatów żeńskiej odmiany konopi (stąd surowcem stosowanym w lecznictwie są suszone kwiaty żeńskie Cannabis sativa). Do najlepiej poznanych i przebadanych związków z tej grupy należą: delta-9-tetrahydrokannabinol (THC) oraz kannabidiol (CBD).

Istnieją liczne badania kliniczne, raporty towarzystw naukowych oraz WHO (Światowej Organizacji Zdrowia), potwierdzające właściwości biologicznie czynne tychże kannabinoidów. Również istotne i wciąż obserwowane pod kątem możliwych bioaktywności są: kannabichromen (CBC), kannabigerol (CBG), kannabitriol (CBT), tetrahydrokannabivarin (THCV), kwas kannabidiolowy (CBDA), kwas tetrahydrokannabinolowy (THCA).

Działanie THC

THC wykazuje działanie przeciwbólowe, zmniejszające nudności i wymioty wywołane chemioterapią, stymulujące apetyt i obniżające motorykę jelit, miorelaksacyjne (rozkurczające mięśnie), przeciwzapalne, przeciwświądowe, rozkurczające oskrzela, neuroprotekcyjne (ochronne na komórki nerwowe), antyspastyczne (zwiotczające mięśnie), przeciwutleniające i wiele innych, wykorzystywanych współcześnie w terapii pacjentów.

Jest to jednocześnie związek, który poprzez wpływ na receptory kannabinoidowe w określonych strukturach mózgu, wywołuje działanie psychoaktywne (początkowo odczuwana jest euforia, słowotok, zmiana wrażeń słuchowych, wzrokowych, węchowych, następnie relaksacja, wyciszenie, zaburzenie percepcji czasu, senność, apatia). Jest to efekt ściśle zależny od dawki – dlatego tak ważne jest prawidłowe dobranie terapeutycznej dozy surowca – najmniejszej skutecznej.

Przyjęcie zbyt wysokich dawek THC może wywołać lęk, dezorientację i odurzenie. Bardzo istotnym w terapii konopnej fitokannabinoidem jest kannabidiol. Poza ogromnym spektrum możliwych działań farmakologicznych, takich jak efekt przeciwzapalny, antyoksydacyjny (przeciwutleniający), przeciwbólowy, przeciwwymiotny, antyepileptyczny (przeciwpadaczkowy), uspokajający, przeciwlękowy, poprawiający nastrój, neuroprotekcyjny, przeciwdrobnoustrojowy, co bardzo istotne kannabidiol zmniejsza także wpływ neurobehawioralny THC.

Zatem w terapii odmianami suszu o wysokich stężeniach THC bardzo istotna dla pacjenta może okazać się zawartość przeciwpsychotycznego CBD. Kannabidiol poprzez pośredni wpływ na receptory kannabinoidowe (modulacja allosteryczna) zmniejsza działanie psychoaktywne tetrahydrokannabinolu na organizm człowieka.

Dzięki temu pacjenci lepiej tolerują kurację delta-9-tetrahydrokannabinolem – np. chorzy, potrzebujący silnego uśmierzenia bólu nowotworowego, migrenowego, neuropatycznego, czy też pacjenci z SM (stwardnienie rozsiane), cierpiący na nadmierne napięcie mięśniowe.

Na dzień dzisiejszy w Polsce dostępny mamy jeden surowiec farmaceutyczny, kanadyjskiego producenta, o zawartości THC 19% (+/- 10%) i znikomym stężeniu CBD, poniżej jednego procenta (susz pod nazwą: Cannabis sativa flos, odmiana lemon skunk, Red No 2).

Najpewniej wiosną 2020 roku pojawi się na naszym rynku kolejny preparat tegoż wytwórcy – będzie to odmiana hybrydowa, która zapewni pacjentom zawartość zarówno THC, jak i CBD, w przybliżonym stosunku: 1 do 1. 

Inne właściwości kannabinoidów

Badacze odkrywają wciąż właściwości bioaktywne kolejnych kannabinoidów. Wykazano już właściwości przeciwgrzybicze, przeciwbakteryjne, antydepresyjne, a także przeciwbólowe CBG. Naukowo potwierdzono także efekt przeciwdrgawkowy, uśmierzający ból oraz przeciwzapalny w przypadku THCV.

Za charakterystyczny zapach medycznej marihuany odpowiada jednak inna grupa związków niż kannabinoidy, mianowicie terpenoidy. Czy tylko za woń kwiatów? Otóż okazuje się, że i te związki, podobnie jak fitokannabinoidy, są lipofilne, a co za tym idzie zdolne przekroczyć barierę krew-mózg i odegrać znaczącą rolę w działaniu konopi medycznych. Związki terpenowe samodzielnie wywołują rozliczne efekty terapeutyczne, ponadto mogą działać synergistycznie z kannabinoidami, a nawet modulować właściwości całego surowca, przez to także poprawiać tolerancję całej terapii konopnej.

Jest to tzw. efekt entourage, wyjaśniający ścisłą zależność działania surowca od jego składu jakościowego i ilościowego. Ogromny potencjał synergii można wykorzystać jedynie stosując kwiaty konopi, ewentualnie pełne ekstrakty, zapewniające całą paletę istotnych terapeutycznie związków (w odróżnieniu od monoizolatu danego kannabinoidu).

Materiał nie stanowi i nie zastąpi porady lekarskiej.