Pierwszy trymestr ciąży

Pierwszy trymestr to okres od 1. do 13. tygodnia ciąży. Jednym z pierwszych objawów sugerujących ciążę jest brak spodziewanej miesiączki. Jak wygląda rozwój ciąży tydzień po tygodniu oraz jak zmienia się ciało przyszłej mamy? Jakie badania należy wykonać w tym okresie?

Spis treści:

1. Pierwsze objawy ciąży
2. Jak zmienia się ciało kobiety?
3. Jak rozwija się dziecko?
4. Jakie badania wykonać w pierwszym trymestrze ciąży?
5. Badanie USG
6. Czego unikać? Szczególne zagrożenia
7. Aktywność fizyczna i dieta w ciąży
8. Zalecana suplementacja w ciąży

Pierwsze objawy ciąży

• zmiany łaknienia – zachcianki lub nagła niechęć do niektórych pokarmów i używek,
• wzmożona tkliwość i bolesność piersi,
• objaw Chadwicka – zasinienie pochwy i części szyjki macicy,
• częstsze oddawanie moczu i zaparcia,
• łamliwość, miękkość i ścieńczenie paznokci,
• drażliwość, pobudliwość psychiczna, zmęczenie, zawroty głowy i omdlenia,
• podwyższona temperatura ciała (przez 3 tygodnie od jajeczkowania),
• nudności, wymioty, ślinotok oraz zgaga.

Są one wynikiem działania hormonów płciowych i gonadotropiny łożyskowej (hCG) na układ nerwowy, pęcherz moczowy i gruczoły piersiowe kobiety.

Testy ciążowe wykrywające podjednostkę β ludzkiej gonadotropiny kosmówkowej (β-hCG) można wykonać najwcześniej w 4. tygodniu ciąży (10 dni od zapłodnienia).

Jak zmienia się ciało kobiety?

W ciąży w organizmie matki zachodzi szereg zmian przystosowujących go do wymagań rozwojowych najpierw zarodka, później płodu i do porodu. Różnice osobnicze i współistniejące choroby sprawiają, że każdy przypadek może być inny, ale w dużym przybliżeniu można opisać je następująco:

1. tydzień ciąży to okres ostatniego krwawienia menstruacyjnego przed zapłodnieniem. Pogrubiona błona śluzowa macicy, w której nie doszło do zagnieżdżenia w poprzednim cyklu, ulega złuszczeniu i zostaje wydalona w postaci krwawienia miesięcznego.

2. tydzień ciąży to czas między ostatnią miesiączką a owulacją. Pod wpływem estrogenów i FSH (folikulotropiny) następuje dojrzewanie pęcherzyków Graffa w jajniku. Jeden z nich staje się pęcherzykiem dominującym, dojrzewa powodując wzrost stężenia estrogenów i pęka uwalniając oocyt II rzędu – niedojrzałą komórkę jajową. Czasem dojrzewają dwa pęcherzyki jednocześnie – wówczas istnieje szansa na urodzenie bliźniąt dwujajowych.

Na przełomie 2. i 3. tygodnia ciąży dochodzi do zapłodnienia, pod wpływem wzrostu stężenia progesteronu, tworzy się czop zamykający szyjkę macicy.

W 4. tygodniu ciąży dochodzi do zagnieżdżenia zarodka, któremu może towarzyszyć lekkie krwawienie lub plamienie u kobiety objawiające się różową lub brązową wydzieliną. Może pojawić się zmęczenie, rozdrażnienie, stan podgorączkowy i uczucie przeziębienia. Trofoblast zaczyna produkować gonadotropinę kosmówkową, a wraz ze wzrostem jej stężenia mogą pojawić się zaburzenia łaknienia i poranne mdłości.

W 5. tygodniu ciąży wzrasta ukrwienie i rozpulchnienie macicy oraz pochwy (objaw Chadwicka). Brak spadku poziomu progesteronu powoduje zahamowanie kolejnego krwawienia miesiączkowego. Wzrost stężenia progesteronu hamuje ruchy perystaltyczne jelit. Mogą się więc pojawić zaparcia, wzdęcia i refluks żołądkowo-jelitowy.

6. tydzień ciąży objawia się zwykle powiększeniem i tkliwością piersi. Pobudzenie układu autonomicznego powoduje nasilenie dolegliwości żołądkowo-jelitowych: nudności, wymiotów, zgagi, zaparć i wzdęć.

W 7. tygodniu ciąży można zauważyć ciemnienie obwódki brodawek sutkowych i pojawienie się na nich grudek, będących ujściami gruczołów łojowych.

W 8. tygodniu ciąży może pojawić się dyskomfort spowodowany ciągłym powiększaniem się macicy. Wzrasta również objętość krwi i ciśnienie tętnicze, co może powodować bóle głowy.

9. tydzień ciąży może objawiać się wahaniami nastroju. W niektórych przypadkach pojawia się swędzenie skóry spowodowane wysokim poziomem progesteronu i początkowym (często niedostrzegalnym) rozciąganiem się skóry.

W 10. tygodniu ciąży poziom hCG jest zwykle najwyższy. Wysokie stężenia hCG mogą prowadzić do wystąpienia niepowściągliwych wymiotów ciężarnych.

11. tygodniowi ciąży mogą towarzyszyć zawroty głowy, a niekiedy nawet omdlenia. U niektórych kobiet pojawia się już kresa czarna – ciemniejsza linia na skórze od spojenia łonowego mniej więcej do pępka.

W 12. tygodniu ciąży poziom gonadotropiny kosmówkowej zaczyna spadać, a nudności i wymioty często ustępują. Mogą pojawić się obfite upławy, stanowiące dodatkową barierę ochronną.

Jak rozwija się dziecko?

Pierwszy trymestr to okres najbardziej intensywnego rozwoju przyszłego dziecka.

Na przełomie 2. i 3. tygodnia ciąży dochodzi do owulacji – pęknięcia pęcherzyka Graafa i uwolnienia komórki jajowej.

3. tydzień ciąży to czas, gdy następuje zapłodnienie. Po jajeczkowaniu komórka jajowa jest zdolna do zapłodnienia przez 24 godziny. Łączy się w tym czasie z plemnikiem, tworząc zygotę, która dzieli się kilkunastokrotnie przechodząc przez stadium moruli (jeszcze w jajowodzie) i blastuli (która trafia do macicy) do stadium blastocysty.

W 4. tygodniu ciąży rozpoczyna się proces implantacji. Blastocysta wnika w przygotowaną błonę śluzową macicy. Dochodzi do jej zagnieżdżenia. Kończy się okres zygoty (jaja płodowego), a zaczyna rozwój zarodka.

W 5. tygodniu ciąży następuje dalszy szybki rozwój blastocysty i jej różnicowanie na dwie główne części: z jednej powstaje właściwy zarodek, a z drugiej łożysko, dzięki któremu możliwa jest m.in. wymiana gazowa. Powstaje pęcherzyk ciążowy.

6. tydzień ciąży to czas, gdy zarodek otoczony jest już płynem owodniowym, który chroni go przed uszkodzeniami mechanicznymi. Zaczyna bić serce i szybko rozwija się mózg.

W 7. tygodniu ciąży powstają zalążki rąk i nóg, rozwijają się nerki, mięśnie, kości, skóra, która jest jeszcze przezroczysta, serce staje się czterodzielne, a wątroba tymczasowo produkuje krwinki.

8. tydzień ciąży to czas kształtowania się w uchu wewnętrznym błędnika, odpowiedzialnego za zmysł równowagi. Kształtują się małżowiny uszne i widać już zarys nosa. Stosunkowo duże oczy położone są po bokach głowy. Serce pracuje dwa razy szybciej niż u dorosłego, zaczynają działać też nerki. Ciało zaczyna się prostować i coraz mniej przypomina fasolkę. Tworzy się fizjologiczna przepuklina jelitowa, która z czasem zanika.

W 9. tygodniu ciąży ręce i nogi wydłużają się, a palce zaczynają się rozdzielać. Wykształcają się rysy twarzy, a oczy przesuwają się ku środkowi. Nadal intensywnie rozwija się mózg. Powoli kształtują się płuca.

W 10. tygodniu ciąży powoli zaczyna działać szpik kostny. Możliwe są już ruchy obrotowe głowy i zgięciowe stawów. Nerki produkują mocz wydalany do płynu owodniowego. Pojawiają się włosy i brwi. Kończy się okres embrionalny rozwoju.

11. tydzień ciąży rozpoczyna okres płodowy rozwoju. Rolę pęcherzyka żółtkowego przejmuje łożysko.

W 12 tygodniu ciąży płód może już połykać płyn owodniowy. Wykształca się odbyt i układ pokarmowy się udrażnia.

Pod koniec I trymestru ciąży wszystkie narządy są już przynajmniej częściowo ukształtowane.

Jakie badania wykonać w pierwszym trymestrze ciąży?

W 2. i 3. tygodniu ciąży można wykonać domowy test owulacyjny (LH-test) dostępny w aptece. Wykrywa on pik LH (nagły wzrost stężenia hormonu luteinizującego) i sygnalizuje o wystąpieniu owulacji (zwykle między 12. a 16. dniem cyklu 28-dniowego).

Testy ciążowe wykrywające podjednostkę β ludzkiej gonadotropiny kosmówkowej (β-hCG) można wykonać najwcześniej w 4. tygodniu ciąży (10 dni od zapłodnienia).

W 5. tygodniu ciąży podczas badania USG (ultrasonograficznego) można zobaczyć pęcherzyk ciążowy. Jest to obraz dokumentujący ciążę wewnątrzmaciczną. W 6. natomiast czasem można zauważyć już bicie serca (zwykle od 40. dnia ciąży) w USG. Jednak pierwsze badanie ginekologiczne najlepiej odbyć w 7. lub 8. tygodniu ciąży (najpóźniej do 10. t. c.).

Należy wtedy wykonać szereg badań laboratoryjnych:

• ustalić grupę krwi i czynnik Rh;
• morfologię krwi;
• badanie ogólne moczu;
• stężenie glukozy na czczo;
• badania przeciwciał w kierunku:
• VDRL – odczynu kiłowego,
• HIV – wirusa nabytego niedoboru odporności,
• CMV – wirusa cytomegalii (opcjonalnie),
• HBs – wirusa zapalenia wątroby typu B (opcjonalnie),
• HCV – wirusa zapalenia wątroby typu C,
• Rubella virus – wirusa różyczki,
• Toxoplasma gondi – toksoplazmozy.

Badanie USG

Od 11. do końca 13. tygodnia ciąży należy wykonać badanie USG obrazujące przezierność karkową (ang. nuchal translucency NT), długość siedzeniowo-ciemieniową płodu (ang. crown rump length CRL) i częstość pracy serca. Pozwala ono ocenić ryzyko wystąpienia wad genetycznych płodu.

W tym czasie (zwłaszcza u ciężarnych powyżej 35. roku życia) można wykonać również test PAPP-A, który, określając stężenie białka PAPP-A i wolnej podjednostki β-hCG, potwierdza lub wyklucza z dużo większą czułością obecność najczęściej spotykanych wad chromosomowych (zespołu Downa – trisomię 21., zespołu Edwardsa – trisomię 18. i zespołu Pataua – trisomię 13. chromosomu).

Czego unikać? Szczególne zagrożenia

Pierwszy trymestr ciąży to czas, kiedy nowo rozwijający się organizm jest najbardziej narażony na działanie czynników szkodliwych:

• mutagenów – powodujących mutacje w materiale genetycznym,
• teratogenów – powodujących niekorzystne zmiany w rozwoju zarówno zarodka, jak i płodu,
• embriotoksycznych – uszkadzających zarodek,
• fetotoksycznych – zaburzających rozwój płodu.

Groźne infekcje – TORCH

Skrótem TORCH opisuje się zespół fetopatii (wad płodu) wywołanych przez infekcje w ciąży (Toxoplasmosis – toksoplazmoza, Other – inne: HIV, HCV, wirus B19, Rubella – różyczka, Cytomegalia – CMV, Herpes – opryszczka).

Toksoplazmoza

Toksoplazmoza jest chorobą pasożytniczą. Można się nią zakazić przez spożywanie surowego lub niedogotowanego mięsa bądź pokarmu zanieczyszczonego odchodami zwierząt. Możliwe jest również zakażenie drogą kropelkową i przeniesienie infekcji z matki na dziecko podczas ciąży. W przypadku zakażenia płodu występuje: małogłowie, wodogłowie, zwapnienie śródmózgowe, hipotrofia (wewnątrzmaciczne zahamowanie wzrostu płodu), małopłytkowość, powiększenie wątroby i śledziony, małoocze oraz zapalenie siatkówki i naczyniówki oka.

Różyczka

Różyczka wywoływana jest przez wirus Rubella virus. Najgroźniejsze jest zakażenie w pierwszym trymestrze ciąży, które może prowadzić do poronienia i urodzenia martwego płodu. Powikłaniami po przebytej różyczce u płodu są: uszkodzenia mózgu, niepełnosprawność intelektualna, głuchota, jaskra, zaćma, wady serca, uszkodzenia wątroby i śledziony, zaburzenia pracy tarczycy i gospodarki hormonalnej. U noworodków powoduje również zapalenia płuc, wysypkę skórną i małą masę urodzeniową.

Cytomegalia

Cytomegalię powoduje Cytomegalovirus (CMV). Zakażenie CMV występuje bardzo często u osób dorosłych i zwykle przebiega bezobjawowo. Przeniesienie zakażenia na płód powoduje opóźnienie umysłowe, zwapnienia okołokomorowe, małogłowie, utratę słuchu, powiększenie wątroby i śledziony, żółtaczkę, niedokrwistość hemolityczną i trombocytopenię. Jest to najczęściej występujące zakażenie wrodzone.

Opryszczka

Opryszczka wywoływana jest przez wirusy Herpes simplex: HSV-1 (opryszczka wargowa, śluzówek jamy ustnej i spojówek) oraz HSV-2 (opryszczka narządów płciowych). Jeśli do zakażenia wewnątrzmacicznego dojdzie przed 20. tygodniem ciąży, może dojść do poronienia, małogłowia, małoocza, jaskry i zapalenia tęczówki. Zakażenie okołoporodowe może prowadzić do pojawienia się wysypki skórno-śluzówkowej, uszkodzenia układu nerwowego, zakażenia ogólnoustrojowego i śmierci noworodka.

Grypa

Grypa przenosi się drogą kropelkową. Objawy u ciężarnych są takie same jak u kobiet niebędących w ciąży. Niestety w ciąży grypa częściej powoduje powikłania takie jak: zapalenie płuc, niewydolność nerek, sepsa. Przeniesienie zakażenia na płód skutkuje: wodogłowiem, rozszczepem podniebienia, wadami cewy nerwowej i serca, poronieniem, porodem przedwczesnym, ograniczeniem wzrastania wewnątrzmacicznego i obumarciem płodu.

Leki teratogenne

Do najważniejszych leków o potwierdzonym działaniu teratogennym, czyli działającym toksycznie na zarodek zaliczamy:

• retinoidy i witaminę A w dawce > 25000 j.m. na dobę – wykazują działanie uszkadzające układ kostny, nerwowy, serce i słuch,
• talidomid – wywołuje zniekształcenia kończyn i wiele wad wrodzonych,
• kwas walproinowy, fenytoinę, fenobarbital, prymidon i karbamazepinę – powodują wady cewy nerwowej, podniebienia, twarzy, serca, układu moczowo-płciowego i kończyn,
• androgeny (testosteron, DHEA) – prowadzą do maskulinizacji, czyli wystąpienia cech męskich u płodów płci żeńskiej,
• lit – uszkadzający serce,
• warfarynę – powoduje zniekształcenia nosa i kończyn,
• cytostatyki, cyclofosfamid i metotreksat – prowadzą do powstania licznych wad wrodzonych,
• mizoprostol – wywołuje zespół Mobuisa (wrodzone porażenie twarzy lub niedowład oczno-twarzowy) i deformacje kończyn,
• topiramat i doustne lub dożylne glikokortykosteroidy – prowadzą do rozszczepu podniebienia,
• penicylaminę – powoduje wiotkość skóry,
• trimetoprim i kotrimoksazol – prowadzą do powstania wad cewy nerwowej,
• tiamazol – wywołuje niedrożność nozdrzy, przetokę tchawiczo-przełykową i niewykształcenie skóry.

Wiele leków jednak nie zostało przebadanych pod tym kątem na ludziach, bądź ich wpływ teratogenny nie został jednoznacznie potwierdzony. W 1979 r. wprowadzono klasyfikację bezpieczeństwa stosowania leków w ciąży wg FDA (ABCDX), która obowiązywała do 2015 r. Obecnie stosuje się nowy system informacji PLLR (Pregnancy and Lactation Labeling Rule), a decyzję o konieczności podania leku kobiecie ciężarnej podejmuje w oparciu o ocenę stosunku korzyści do ryzyka.

Niebezpieczne zioła

Wbrew obiegowym opiniom zioła wcale nie są bezpieczniejsze od leków syntetycznych. Wiele z nich może wykazywać silne działanie farmakologiczne. Większość kobiet ciężarnych nie zdaje sobie sprawy z negatywnego działania substancji czynnych zawartych w ziołach na rozwój płodu i przebieg ciąży. Brak wiedzy na temat toksycznego działania ziół i ich interakcji z lekami stosowanymi u ciężarnych może nieść tragiczne skutki.

Do ziół przeciwwskazanych w ciąży zaliczamy:

• ziele piołunu (Absiynthii herba),
• aloes (Aloe),
• olejek anyżowy (Anisi aetheroleum),
• liść boldo (Boldo folium),
• kłącze pluskwicy (Cimicifugae rhizoma),
• olejek koperkowy (Foeniculi aetheroleum),
• nasiona kozieradki (Foenugraeci semen),
• korę kruszyny (Frangulae cortex),
• liść miłorzębu (Ginkgo folium),
• korzeń lukrecji (Glycyirrhizae radix),
• ziele dziurawca (Hyperici herba),
• owoc jałowca (Juniperi fructus),
• korzeń rzewienia (Rhei radix),
• liść maliny (Rubus iadaei folium),
• liść szałwii (Salviae folaium),
• senes (Sennae folium),
• liść mącznicy (Uvae ursi folium).

Bezpieczne zioła w okresie ciąży:

• czosnek ,
• anyż,
• owoc kopru włoskiego,
• owoc borówki czernicy i żurawiny wielkoowocowej,
• koszyczek rumianku,
• nasiona lnu, babki płesznik i babki jajowatej.

Na szczególną uwagę zasługują surowce roślinne do niedawna budzące kontrowersje:

• jeżówka purpurowa (stosowana nie dłużej niż 10 dni),
• imbir – polecany na nudności i wymioty w ciąży w dawce maksymalnej 1g na dobę w przeliczeniu na świeże kłącze imbiru.

Stosunkowo niedawno prowadzone badania potwierdzają ich bezpieczeństwo stosowania w pierwszym trymestrze ciąży.

Szkodliwe używki w ciąży

Kofeina

Kofeina jest zawarta w najczęściej stosowanych wśród kobiet ciężarnych używkach: kawie, herbacie (czarnej, białej i zielonej) i kakao (w tym także w czekoladzie). Również yerba mate, guarana i nasiona koli są bogate w ten alkaloid. Kofeina przenika przez łożysko i działa pobudzająco na płód. Większe dawki kofeiny mogą prowadzić do przyspieszenia akcji serca i arytmii u płodu. Ze względu na zmiany metaboliczne kofeina utrzymuje się w organizmie kobiet ciężarnych znacznie dłużej (nawet do 15 godzin). Za maksymalną dawkę kofeiny u kobiet ciężarnych w sumie ze wszystkich źródeł przyjmuje się 300 mg na dobę. Większe spożycie kofeiny w ciąży powoduje wzrost ryzyka poronienia, mniejszej masy urodzeniowej i rozwoju ADHD.

Poalkoholowy syndrom FAS

Alkohol spożywany przez kobietę w ciąży przenika do krwioobiegu przyszłego dziecka. Jego usuwanie z organizmu płodu trwa dwa razy dłużej niż z organizmu matki. Z tego względu stężenie alkoholu we krwi płodu może być znacznie wyższe niż u ciężarnej. Toksyczne dawki alkoholu i jego metabolitów powodują:

• poronienie;
• poród przedwczesny;
• FAS (ang. fetal alcohol syndrome – płodowy zespół alkoholowy) charakteryzujący się:
• skróceniem szpar powiekowych,
• opadaniem powiek,
• płaską środkową częścią twarzy,
• zadartym koniuszkiem nosa,
• małą żuchwą,
• płaską rynienką nosowo-wargową,
• małą masą urodzeniową,
• opóźnieniem wzrostu,
• małogłowiem,
• niedosłuchem,
• zaburzeniami ruchów precyzyjnych,
• upośledzeniem myślenia abstrakcyjnego,
• trudnościami w zapamiętywaniu,
• rozszczepem warg i podniebienia,
• wadami mózgu, serca i nerek.

W łagodniejszej postaci mówimy o płodowym efekcie alkoholowym (FAE – fetal alcohol effect). Nie ma bezpiecznej dawki alkoholu dla kobiet w ciąży, stąd ciężarne nie powinny spożywać alkoholu nawet w najmniejszych ilościach.

Palenie papierosów

Dym tytoniowy wdychany przez ciężarną zawiera wiele toksyn (m.in. nikotynę, tlenek węgla, cyjanowodór), substancji smolistych i rakotwórczych. Czeęść z nich przenika przez łożysko, zaburzając rozwój płodu głównie poprzez jego przewlekłe niedotlenienie i zwężenie naczyń krwionośnych. Skutkiem wdychania dymu tytoniowego w okresie ciąży może być:

• łożysko przodujące,
• przedwczesne oddzielenie łożyska,
• ciąża pozamaciczna,
• krwawienie w czasie ciąży,
• poronienie,
• przedwczesne pęknięcie wód płodowych,
• poród przedwczesny,
• hipotrofia czyli wewnątrzmaciczne zahamowanie wzrostu płodu,
• śmierć okołoporodowa noworodka,
• mała masa urodzeniowa,
• zaburzenia układu krążenia,
• wady układu oddechowego.

Bierne palenie tytoniu w czasie ciąży prowadzi do takich samych powikłań, dlatego tak ważne jest powstrzymanie się od palenia w obecności ciężarnej całego jej otoczenia.

Choroby związane z I trymestrem ciąży

Tyreotoksykoza indukowana ciążą

Gonadotropina kosmówkowa (hCG) pobudza tarczycę do produkcji hormonów (podobnie jak TSH, jednak znacznie słabiej). Największe stężenia hCG u ciężarnych występują między 10. a 12. tygodniem ciąży. Wówczas może dojść do zmniejszenia stężenia hormonu tyreotropowego (TSH) poniżej dolnej granicy normy. Dzieje się tak u około 20% zdrowych ciężarnych w czasie pierwszego trymestru. Bardzo duże stężenie hCG powoduje rozwój nadczynności tarczycy u ciężarnych (tyreotoksykozy indukowanej ciążą). Tyreotoksykoza ciężarnych zazwyczaj ma łagodny przebieg i ustępuje w drugim trymestrze wraz ze spadkiem poziomu gonadotropiny kosmówkowej. W ciężkich przypadkach tyreotoksykoza może spowodować tzw. niepowściągliwe wymioty ciężarnych.

Szczepienia w ciąży

Ciąża zwiększa podatność na infekcje. U kobiet ciężarnych wzrasta również częstość występowania powikłań i ryzyko cięższego przebiegu chorób infekcyjnych. W miarę możliwości, zaleca się uzupełnienie brakujących szczepień w okresie bezpośrednio poprzedzającym zajście w ciążę. W czasie ciąży można bezpiecznie podawać niezależnie od trymestru szczepionki atenuowane (nieżywe). Szczególnie zalecane są szczepienia przeciw grypie (w iniekcjach) i złożony preparat przeciw tężcowi, błonicy i krztuścowi (Tdap – tetanus, diphtheria, acellular pertussis). Pozostałe szczepionki atenuowane (w tym przeciw SARS-CoV-2) również można podawać kobietom w ciąży, biorąc pod uwagę potencjalne korzyści i ryzyko dla matki i płodu. Natomiast szczepionki zawierające żywe drobnoustroje są przeciwwskazane w okresie ciąży. Należą do nich szczepienia na odrę, świnkę, różyczkę (MMR – measles, mumps, rubella), ospę wietrzną i donosowa szczepionka przeciw grypie. Powinno się je podawać najpóźniej 4 tygodnie przed zajściem w ciążę.

Aktywność fizyczna i dieta w ciąży

W tym szczególnym czasie ćwiczenia warto wykonywać pod nadzorem fizjoterapeuty. Prawidłowo wykonywane ćwiczenia fizyczne wpływają korzystnie na przebieg ciąży, porodu, połogu, rozwój płodu i dobrostan matki. Należy jednak unikać nagłych przyspieszeń, podskoków, wibracji, potencjalnych urazów, nadmiernego wysiłku i przegrzewania organizmu. W pierwszym trymestrze ciąży ze względu na zmniejszoną wydolność organizmu i napięcie mięśniowe warto wykonywać ćwiczenia oddechowe oraz ćwiczenia rąk i nóg dla kobiet ciężarnych. Dzięki nim zmniejsza się ryzyko powstania żylaków i obrzęków. Szczególnie polecane są również pływanie i spacery, gdyż nie powodują szkodliwego przegrzewania organizmu.

Seks w okresie ciąży

Jeśli ciąża przebiega prawidłowo, nie ma przeciwwskazań do współżycia seksualnego. Jeśli jednak po stosunku seksualnym występują plamienia, krwawienia, skurcze lub odpływ wód płodowych, należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem. Przeciwwskazaniem do odbywania stosunków seksualnych w ciąży są:

• zagrożenie poronieniem,
• zagrożenie porodem przedwczesnym,
• niewydolność szyjki macicy,
• odpływ płynu owodniowego,
• łożysko przodujące,
• ciąża mnoga,
• krwawienie z dróg rodnych.

Dieta dla dwojga

Prawidłowa dieta w czasie ciąży jest szczególnie istotna. Powinna być urozmaicona, pełnowartościowa i zrównoważona. Nie należy podwajać ilości jedzenia, ale zapewnić odpowiednie składniki odżywcze dla obu organizmów: matki i potomstwa. Warto zwrócić uwagę na zawartość białka budującego rozwijający się organizm, kwasów tłuszczowych omega-3 potrzebnych do prawidłowego rozwoju mózgu oraz funkcjonowania układu hormonalnego, odpornościowego i krwionośnego, jak również witamin i minerałów. Dobrze zbilansowana dieta w I trymestrze ciąży zawiera:

• 8 porcji produktów zbożowych na dobę (1 porcja to 50 g pieczywa lub 3 łyżki kaszy, ryżu, makaronu lub 2 łyżki suchych płatków),
• 4 porcje warzyw w ciągu dnia (1 porcja to ok. 100 g),
• 3 porcje owoców dziennie (1 porcja to ok. 100 g),
• 3 porcje produktów mlecznych dobowo (1 porcja odpowiada 1 szklance mleka, jogurtu, kefiru lub 100 g twarogu, ewentualnie 2 plasterkom sera żółtego),
• 1 porcję tłustych ryb morskich lub chudego mięsa w ciągu dnia (1 porcja to 150 g ryb lub mięsa, przy czym część mięsa można zastąpić 40–60 g grochu, fasoli, soczewicy albo jajkiem),
• 3 porcje tłuszczu zawierającego niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (1 porcja to 1 łyżka lub 3 łyżeczki np. oleju lnianego, rzepakowego lub oliwy z oliwek).

Badania sugerują, że różnorodność pokarmów spożywanych w ciąży wpływa na kształtowanie się nawyków żywieniowych u potomstwa. Najlepiej spożywać 5–6 posiłków dziennie, nie rzadziej niż co 4 godziny. Jeśli występuje dotkliwa zgaga lub wymioty warto podzielić posiłki na jeszcze mniejsze i częściej przyjmowane porcje i bardzo często pić wodę małymi łykami.

Zapotrzebowanie energetyczne dla kobiet planujących ciążę i w I trymestrze wynosi 2300–2400 kcal (dla kobiet o prawidłowej masie ciała prowadzących umiarkowaną aktywność fizyczną). W tym czasie przyrost masy ciała nie powinien przekroczyć 2 kg na cały pierwszy trymestr.

Skutkiem nieprawidłowej diety kobiety ciężarnej mogą być:

• wady rozwojowe płodu,
• nadciśnienie tętnicze,
• anemia,
• poród przedwczesny,
• zbyt mała lub zbyt duża masa urodzeniowa dziecka.

Aby zapewnić sobie i dziecku zdrowy rozwój poprzez odpowiednią dietę:

• zadbaj o różnorodność spożywanych pokarmów,
• unikaj nadwagi i niedowagi,
• wybieraj ciemne, pełnoziarniste produkty zbożowe zamiast jasnych,
• pij odtłuszczone mleko i jego przetwory,
• jedz chude mięso i tłuste ryby morskie 2–3 razy w tygodniu,
• jedz warzywa i owoce,
• unikaj tłuszczów nasyconych,
• ogranicz spożycie słodyczy i innych „pustych kalorii”,
• pij 2–3 litry wody na dobę,
• zmniejsz zużycie soli.

Większość diet eliminacyjnych w ciąży może skutkować niedoborami substancji odżywczych, witamin i minerałów. Konsekwencje takich wyborów mogą być poważne i niebezpieczne. Diety wegańskie i wegetariańskie mogą doprowadzić do niedoboru białka, witamin z grupy B (szczególnie B12), kwasów omega-3, żelaza i wapnia. Trzeba wówczas szczególnie zadbać o dobrze dobrany jadłospis i włączyć niezbędną suplementację.

Zalecana suplementacja w ciąży

Według Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w ciąży należy suplementować:

• kwas foliowy i foliany,
• jod,
• witaminę D3,
• żelazo,
• wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3.

W okresie przedkoncepcyjnym i pierwszym trymestrze ciąży wyjątkowe znaczenie ma suplementacja kwasu foliowego. Bierze on udział w tworzeniu materiału genetycznego, rozwoju układu pokarmowego, nerwowego i krwiotwórczego. Jego niedobory na tym etapie skutkują powstaniem wad cewy nerwowej, rozszczepu wargi i podniebienia oraz wad genetycznych np. zespołu Downa. Polskie Towarzystwo Ginekologiczne zaleca suplementację 400–800 mcg kwasu foliowego mimo stosowania diety bogatej w foliany i żywność wzbogacaną kwasem foliowym u kobiet bez dodatkowych obciążeń. W przypadku otyłości, cukrzycy, niewydolności nerek lub wątroby, zaburzeń wchłaniania jelitowego czy wystąpienia wad płodu w poprzednich ciążach lub w rodzinie lekarz może zalecić większe dawki folianów.

Jod

Jod jest składnikiem hormonów tarczycy trijodotyroniny (fT3) i tetrajodotyroniny (fT4), zapewniających prawidłowy rozwój mózgu dziecka od najwcześniejszych etapów ciąży. Mimo jodowania soli kuchennej w Polsce u kobiet ciężarnych konieczna jest suplementacja tego pierwiastka już od I trymestru ciąży w dawkach 150–200 mcg na dobę. Co ważne u ciężarnych z chorobami tarczycy suplementacja jodu musi być poprzedzona badaniem hormonów tarczycy i dostosowana do aktualnych potrzeb. Zbyt duże spożycie jodu w ciąży może powodować przerost gruczołu tarczowego u płodu.

Witamina D3

Cholekalcyferol (witamina D3) reguluje poziom wapnia i fosforu w organizmie, odpowiada za mineralizację kości, reguluje pracę układu odpornościowego, zmniejsza insulinooporność, hamuje rozwój nowotworów, stymuluje produkcję progesteronu i estrogenu. Witamina D3 rekomendowana jest dla kobiet w ciąży w dawce 2000 jednostek międzynarodowych (co odpowiada 50 mcg) na dobę. W przypadku kobiet otyłych dawkę witaminy D należy zwiększyć do 4000 j.m. (100 mcg) dziennie. Przyjmowanie witaminy D w ciąży zmniejsza ryzyko cukrzycy ciążowej, stanu przedrzucawkowego, krwotoku poporodowego i niskiej masy urodzeniowej dziecka.

Żelazo

W pierwszym trymestrze ciąży stosunkowo rzadko występują niedobory żelaza. Częściej obserwowany jest wzrost jego poziomu spowodowany zahamowaniem utraty krwi z powodu braku menstruacji. W tym czasie suplementację żelaza zaleca się tylko po wykonaniu badań przedstawiających jego faktyczny niedobór zazwyczaj dopiero po ukończeniu 8. tygodnia ciąży ze względu na potencjalne działanie teratogenne żelaza we wczesnej fazie organogenezy.

Kwasy omega-3

Kwasy omega-3, a szczególnie dokozaheksaenowy (DHA) wchodzą w skład fosfolipidów błon komórkowych, osłonek mielinowych nerwów i siatkówki oka. Ich suplementacja jest szczególnie istotna w przypadku osób spożywających zbyt małe ilości ryb i jajek.

Pierwszy trymestr ciąży to czas, w którym dużo się dzieje zarówno w organizmie matki, jak i potomstwa. Warto zastosować się do zaleceń lekarza i położnej, aby wszystkie te procesy przebiegły bez zakłóceń.

Materiał nie stanowi i nie zastąpi porady lekarskiej.