Dna moczanowa – jak ją rozpoznać i leczyć?

Dna moczanowa to choroba, na której wzrost ogromny wpływ mają: nadwaga, starzenie się społeczeństwa oraz wzrost poziomu życia. Szacuje się, że dotyka ona około 1% polskiego społeczeństwa, ale prawdziwa liczba chorych, lecz nieodpowiednio zdiagnozowanych, jest znacznie wyższa.

Spis treści:

1. Czym jest dna moczanowa?
2. Dna moczanowa – objawy
3. Diagnostyka dny moczanowej
4. Dna moczanowa – jakie badania?
5. Jakie są przyczyny dny moczanowej?
6. Czym jest hiperurykemia?
7. Jak zapobiegać dnie moczanowej?
8. Leczenie dny moczanowej
9. Dieta w dnie moczanowej
10. Jak obniżyć stężenie kwasu moczowego?

Czym jest dna moczanowa?

Dna moczanowa to choroba przewlekła, u której podstaw leży odkładanie się w organizmie kwasu moczowego. Jest to związek chemiczny będący jednym z głównych produktów końcowych wszystkich przemian metabolicznych w organizmie. Tak jak nie możemy rozpuścić nieskończenie dużych ilości cukru lub soli w wodzie, tak samo kwas moczowy ma ograniczoną zdolność do rozpuszczania się we krwi. Powyżej pewnej krytycznej ilości w organizmie – odkłada się w postaci kryształów i wywołuje stany zapalne. Miejsca, w których następuje największa ich akumulacja to stawy, ścięgna i tkanki okołostawowe. Dzieje się tak między innymi dlatego, że są to narządy słabo ukrwione.

Słaba wymiana krwi predysponuje do zastojów i miejscowego zwiększenia stężenia metabolitów. W efekcie uwidaczniają się typowe objawy stanu zapalnego – obrzęk, ból i zaczerwienienie. “Dna moczanowa”, „podagra”, „artretyzm”, „skaza moczanowa”– wszystkie te określenia dotyczą tej samej choroby. W międzynarodowej klasyfikacji chorób (ICD 10), którą posługują się profesjonaliści w służbie zdrowia, pod tajemniczym skrótem M10.0 kryje się właśnie dna moczanowa.

Aby zmniejszyć ryzyko artretyzmu trzeba skoncentrować się nie tylko na utracie wagi, ale też na aktywności fizycznej. Kluczem jest także odpowiednia dieta, której główne założenia to zmniejszenie spożycia mięsa i alkoholu oraz odpowiednia podaż wody.

Dna moczanowa – objawy

Niestety dna moczanowa często rozwija się bezobjawowo. Zwiększające się we krwi stężenie kwasu moczowego początkowo nie daje wyraźnych symptomów. Z kolei stwierdzenie hiperurykemii w teście diagnostycznym też nie jest częste, gdyż badanie poziomu kwasu moczowego nie należy do tych rutynowych, przepisywanych w pierwszej kolejności przez lekarzy.

Po nawet kilkunastoletnim okresie bezobjawowym dna moczanowa daje o sobie znać ostrym stanem zapalnym – jest to atak dny moczanowej. Z reguły na tym etapie zajęte odczynem zostaje jedno miejsce. Bardzo często jest to staw u nasady dużego palca u nogi (schorzenie nazywamy wtedy podagrą). Innymi miejscami, gdzie choroba może dać o sobie znać, są pozostałe stawy stopy, staw skokowy, kolanowy, nadgarstkowy. Częsty jest też artretyzm palców dłoni. Nadwyrężone chorobą miejsce jest obrzęknięte, zaczerwienione, a skóra nad chorym przegubem jest napięta i błyszcząca.

Objawy zwykle nasilają się w nocy i rano, co spowodowane jest obniżoną o tej porze ciepłotą ciała. Oprócz silnego bólu mogą wystąpić gorączka, zmęczenie, uczucie ogólnego rozbicia, obniżenie nastroju. Warto nadmienić, że atak dny mogą wywołać np. przeciążenie, uraz lub spożycie alkoholu.

Dna moczanowa – ile trwa atak?

Ostry atak dny może trwać do kilku godzin. Ból narasta falami i jest z dnia na dzień coraz silniejszy.

Diagnostyka dny moczanowej

Pomimo że dolegliwości z reguły mijają nieleczone w ciągu dwóch tygodni, to jest to idealny moment, by wdrożyć szczegółową diagnostykę i odpowiednią kurację. Wycofanie choroby po pierwszym ataku jest „ciszą przed burzą”. Wkrótce występują kolejne „rzuty” choroby – coraz częstsze i w większej ilości stawów. Przez nawet kilkanaście lat dna moczanowa charakteryzuje się następującymi naprzemiennie ostrymi stanami zapalnymi oraz okresami międzynapadowymi. Po tym czasie przechodzi w fazę przewlekłą, gdy objawy są mniej nasilone, ale występują stale. Dodatkowo złogi kryształów kwasu moczowego uwidaczniać się wtedy mogą w postaci guzków dnawych, które pojawiają się na skórze w okolicy małżowin usznych, stóp i rąk.

Guzki nie oszczędzają również narządów wewnętrznych, mogą też być na tyle duże, że uciskają okoliczne nerwy i wymagają operacyjnego usunięcia. Zaawansowana dna prowadzić może do choroby nerek i kamicy moczowej.

Dna moczanowa – jakie badania?

Pierwszym badaniem, jakie standardowo wykonywane jest w podejrzeniu dny moczanowej, jest badanie kwasu moczowego, konkretnie oznaczenie jego stężenia we krwi. Norma kwasu moczowego we krwi jest dla mężczyzn wyższa niż dla kobiet. Warto wiedzieć także, że jego poziom może być prawidłowy nawet w trakcie ataku dny, dlatego w razie wątpliwości uzasadnione jest, aby badanie powtórzyć. Pomocne jest również ustalenie dobowej utraty kwasu moczowego z moczem.

Badanie płynu stawowego

Badaniem jednoznacznie potwierdzającym dnę moczanową jest ocena pobranego od chorego płynu stawowego i ewentualne stwierdzenie w nim oznak stanu zapalnego oraz kryształów moczanu sodu. Zdarza się bowiem, że powstałe kryształy są zbudowane z innego niż kwas moczowy związku i przyczyna dolegliwości leży gdzie indziej. Zaaspirowany płyn bada się również na obecność bakterii, którymi zakażenie często towarzyszy artretyzmowi.

Dna moczanowa – badanie RTG i USG

Obrazowanie przy pomocy RTG, USG pomaga wykazać guzki dnawe oraz nadżerki kości, zwężenia szczeliny stawowej powstałe przez gromadzące się kryształy moczanu. Sama diagnoza dny to często nie koniec. Ważne jest, by poszukać zaburzeń, które często jej towarzyszą. Osoby chorujące na dnę moczanową należą jednocześnie do grup podwyższonego ryzyka wystąpienia chorób krążenia i nerek, cukrzycy. W tym celu wykonujemy badanie glukozy we krwi, profil lipidowy, badanie ogólne moczu, pomiar masy ciała, ciśnienia tętniczego. Czynniki, o których wspominaliśmy już we wcześniejszym rozdziale, to przyjmowanie leków zwiększających poziom kwasu moczowego oraz uwarunkowania genetyczne.

Jakie są przyczyny dny moczanowej?

Najczęstszą przyczyną zwiększonego stężenia kwasu moczowego we krwi jest zmniejszenie wydolności nerek i związany z tym spadek efektywności usuwania szkodliwych w nadmiarze metabolitów. Kilkanaście procent zachorowań spowodowane jest zbyt dużą zawartością w spożywanym pokarmie związków purynowych, które następnie ulegają przemianie w moczany. Wśród winowajców wymienić można mięso, podroby, owoce morza.

Nadużywanie alkoholu, głównie wysokoprocentowych jego odmian i piwa jest również jednym z czynników mogących prowadzić do dny moczanowej. Odwodnienie organizmu lub po prostu spożywanie za małej ilości płynów to bardzo prosta droga do hiperurykemii i w efekcie dny. Osoby starsze ze względu na wolniejszą przemianę materii są bardziej narażone, a wśród płci zauważono, że mężczyźni chorują nawet 6-, 7-krotnie częściej niż kobiety. Dodatkowo u kobiet choroba rozwija się prawie wyłącznie po menopauzie. Inne powody zachorowania to: urazy, przebyte operacje, stan po przeszczepieniu narządów. Na baczności powinny się mieć osoby borykające się z cukrzycą, nadciśnieniem, nadwagą, zaburzeniami lipidów.

Czym jest hiperurykemia?

Kwas moczowy jest w normalnych warunkach produkowany przez nasz organizm i stanowi końcowy etap metabolizmu związków chemicznych budujących materiał genetyczny. Jeżeli nasz ustrój wytwarza zbyt dużo kwasu moczowego, jest on słabo wydalany z moczem. Może również dochodzić do dwóch tych sytuacji jednocześnie. Efektem tego jest hiperurykemia, czyli podwyższony poziom kwasu moczowego we krwi. Formalnie mówimy o tym stanie, gdy badanie laboratoryjne wykaże koncentrację powyżej 6,8 mg/dl tej substancji we krwi. Bywa, że spowodowane jest to dziedziczonymi defektami w metabolizmie związków purynowych. Przykładem takiego schorzenia może być zespół Lescha-Nyhana. Na szczęście występuje ono jedynie raz na 380 000 urodzeń.

Hiperurykemia może występować również w innych chorobach np. w nadczynności tarczycy, białaczce, niedokrwistościach, chorobach nowotworowych, zatruciu wątroby, łuszczycy. Równie często obserwuję się ją przy okazji przyjmowania kwasu acetylosalicylowego, leków moczopędnych lub po nadmiernym wysiłku fizycznym. Warto pamiętać, że sama hiperurykemia nie jest jeszcze chorobą. Dna moczanowa rozwija się jedynie u 20% procent osób ze zwiększoną ilością kwasu moczowego we krwi. Wciąż pozostaje zagadką, dlaczego tak się dzieje.

Jak zapobiegać dnie moczanowej?

Zapobiegać skazie moczanowej można poprzez minimalizację czynników, które mogą ją wywołać. Należy więc m.in dążyć do utrzymywania prawidłowej masy ciała. Aby zmniejszyć ryzyko artretyzmu trzeba skoncentrować się nie tylko na utracie wagi, ale też na aktywności fizycznej. Kluczem jest także odpowiednia dieta, której główne założenia to zmniejszenia spożycia mięsa i alkoholu oraz odpowiednia podaż wody. Nie wolno także stosować leków moczopędnych w nadmiarze lub gdy nie jest to konieczne.

Dna moczanowa, podagra – leczenie

Najogólniej rzecz biorąc, leczenie dny moczanowej polega na uśmierzaniu bólu oraz zapobieganiu napadom dny moczanowej w przyszłości. To, jakie leki stosujemy w dnie moczanowej, zależne jest też od oceny, z którą fazą choroby mamy do czynienia.

W hiperurykemii stosowanie leków nie jest konieczne. Zwykle wystarczy zmiana stylu życia. Wyjątkiem mogą być sytuacje bardzo wysokiego stężenia kwasu moczowego.

Leczenie ostrego napadu dny moczanowej

W przypadku ostrego napadu dny moczanowej leczenie farmakologiczne jest nieodzowne, a celem jest jak najszybsze zwalczenie bólu oraz stanu zapalnego. W tym celu stosuje się w pierwszym rzucie kolchicynę. Niestety u ponad 50% leczonych wywołuje ona działania niepożądane w postaci kurczowego bólu brzucha, biegunki, nudności i wymiotów. W takich wypadkach należy odstawić lek. Ograniczeniem do stosowania tego preparatu jest również współistniejące zakażenie. Na szczęście jest jeszcze cały arsenał niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), które często też bardzo dobrze sobie radzą z ostrym napadem dny. Wyjątkiem w tej grupie leków jest kwas acetylosalicylowy, który podnosi poziom kwasu moczowego we krwi i dlatego należy go unikać. W przypadku przeciwwskazań do wyżej wymienionych leków skuteczną i bezpieczną metodą leczenia jest również wstrzyknięcie przeciwzapalnego leku sterydowego prosto do stawu.

Takie leczenie może nawet do dwóch tygodni. Co istotne w przypadku pierwszego napadu dny nie wolno zażywać leków zmniejszających stężenia kwasu moczowego. Może wydawać się to nielogicznym, jednak wahania koncentracji moczanów mogą nasilić objawy choroby.

Co robić w okresie pomiędzy napadami dny?

W okresie między napadami należy utrzymywać niski poziom kwasu moczowego, co jest najlepszą profilaktyką przed kolejnymi epizodami dny moczanowej. Swoje zastosowanie znajduje tu, tak jak w hiperurykemii, zmiana stylu życia, ale także leki. Najczęściej stosowane są allopurinol lub jego nowszy analog febuksostat, które hamują produkcję kwasu moczowego. Udowodnione działanie mają również leki zwiększające wydalanie kwasu moczowego z moczem zawierające probenecyd. Wadą tych ostatnich jest ograniczona dostępność, dlatego zawsze warto dopytać o szczegóły w aptece. U pacjentów chorych dodatkowo na nadciśnienie dobre efekty przynosi losartan, a u osób z zaburzeniami gospodarki lipidowej – fenofibrat.

Przewlekła dna moczanowa

W kontroli dny moczanowej przewlekłej złotym środkiem jest zażywanie któregoś z wyżej wymienionych leków zmniejszających koncentrację moczanów. Bardzo istotne na tym etapie choroby jest rozpoznanie i leczenie chorób towarzyszących dnie moczanowej, takich jak otyłość, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia gospodarki lipidowej i węglowodanowej, choroby nerek, kamica moczowa.

Dieta w dnie moczanowej

Dna moczanowa była niegdyś nazywana chorobą królów, gdyż pojawieniu się choroby sprzyjała dieta bogata w mięso, tłuszcze i węglowodany. Obecnie wiadomo, że przytrafić się może każdemu, a dieta oraz styl życia są istotnymi czynnikami w profilaktyce. Mówiąc najogólniej dieta w przypadku dny moczanowej powinna opierać się na nawadnianiu organizmu i unikaniu soli, czerwonego mięsa, tłustych potraw, niektórych warzyw (np. brukselki), napojów zawierających duże ilości fruktozy.

Dna moczanowa – jak obniżyć stężenie kwasu moczowego?

Bardzo często podstawą jest wyleczenie choroby podstawowej, czyli takiej, która jest przyczyną podwyższonego stężenia moczanów. Fundamentalną kwestią jest też zmiana stylu życia i diety. Już samo odpowiednie nawadnianie naszego organizmu może bardzo pomóc zmniejszyć koncentrację moczanów. Wspomagają ten proces napary z mniszka lekarskiego, brzozy lub pokrzywy. Obniżenie poziomu kwasu moczowego dokonuje się również przez opisane już wcześniej metody farmakologiczne.

Materiał nie stanowi i nie zastąpi porady lekarskiej.