Testosteron – rola w organizmie, niedobór oraz nadmiar

Testosteron kojarzony jest głównie z takimi atrybutami męskości jak siła fizyczna i pożądanie seksualne. W rzeczywistości odpowiada również za wiele innych funkcji w organizmie – nie tylko u mężczyzn. Jest on najważniejszym męskim hormonem płciowym. Testosteron jest produkowany w ponad 90% w jądrach, pozostałą ilość zapewniają nadnercza. Co ciekawe, proces produkcji zaczyna się już w pierwszych tygodniach życia płodowego.

Spis treści:

1. Testosteron – rola w organizmie
2. Badanie testosteronu
3. Kiedy ilość testosteronu zaczyna spadać?
4. Niski poziom testosteronu
5. Jak podnieść poziom testosteronu?
6. Wpływ diety na testosteron
7. Nadwyżka testosteronu – do czego może prowadzić?
8. Testosteron u kobiet

Testosteron – rola w organizmie

Hormon ten odgrywa zasadniczą rolę w pobudzaniu i utrzymaniu funkcji seksualnych mężczyzny. Pod wpływem testosteronu dochodzi do rozwoju jąder, pęcherzyków nasiennych, moszny, gruczołu krokowego, prącia. Odpowiada również za produkcję spermy w jądrach oraz za męski typ owłosienia. Ma olbrzymi wpływ na odpowiednie ustawienie strun głosowych, rozkład tkanki tłuszczowej, utrzymanie popędu płciowego oraz męskie cechy psychiczne. Testosteron ma też tzw. działanie anaboliczne polegające na wzroście komórek organizmu uwidaczniające się głównie przyrostem masy mięśniowej. Stymuluje również wzrost kości długich, zwiększa gęstość mineralną kości, jędrność skóry, pobudza organizm do wzrostu w okresie dojrzewania.

Dodatkowo na poziomie komórek organizmu wspomaga produkcję hemoglobiny oraz stymuluje odpowiedź układu odpornościowego. Jądra wytwarzają dziennie porównywalnie stałą ilość testosteronu, a największe jego stężenie we krwi obserwujemy w godzinach porannych – nawet do 50% większe niż w godzinach popołudniowych, natomiast wieczorem koncentracja ponownie wzrasta.

Nadużywanie alkoholu, palenie papierosów, niska aktywność fizyczna oraz inne choroby, takie jak: cukrzyca, miażdżyca oraz schorzenia jąder mogą skutkować spadkiem stężenia testosteronu.

Badanie testosteronu

Badanie poziomu testosteronu wykonujemy wcześnie rano. Jest to test, który standardowo wykonujemy m.in. w celu diagnostyki niepłodności. Norma testosteronu dla mężczyzn waha się w szerokim przedziale – różnica między dolną i górną granicą normy wynosi około 250%, natomiast każdy mężczyzna ma charakterystyczne dla siebie prawidłowe stężenie tej substancji.

Kiedy ilość testosteronu zaczyna spadać?

Po 30. roku życia ilość produkowanego testosteronu spada – finalnie nawet o połowę. Skutkiem tego jest szereg objawów zwanych andropauzą. Na szczęście proces ten następuje stopniowo i skutecznie można go monitorować oraz jemu zaradzić. Oprócz czynników związanych z wiekiem i obciążeniem genetycznym, spadek stężenia testosteronu może wynikać również ze stresu. Krótkotrwały stres i związany z nim wyrzut adrenaliny nie jest szkodliwy. Najgorzej wpływa przewlekłe napięcie powodujące wzrost stężenia kortyzolu. Kortyzol i testosteron produkowane są z cholesterolu – gdy wzrasta ilość tego pierwszego, zaczyna brakować drugiego. Dodatkowo kortyzol powoduje rozpad tkanki mięśniowej. Nadużywanie alkoholu, palenie papierosów, niska aktywność fizyczna oraz inne choroby, takie jak cukrzyca, miażdżyca, schorzenia jąder również skutkują spadkiem stężenia testosteronu.

Niski poziom testosteronu

Mniejsza ilość testosteronu prowadzi do zaburzeń libido, problemów z erekcją oraz z tworzeniem plemników. Często dochodzi również do otyłości, sylwetka nabiera kobiecych kształtów – biodra się zaokrąglają, owłosienie rzednie, zarysowują się brzuch i piersi. W niektórych przypadkach spadek testosteronu może prowadzić do ginekomastii (powiększenia piersi u mężczyzn). Nadwaga nasila niepożądany efekt z powodu obecności w tkance tłuszczowej enzymu, który przekształca testosteron w estrogeny. Choroby sercowo-naczyniowe, nadciśnienie, niedokrwistość, osteoporoza to inne stany chorobowe, które łączone są z niskim poziomem testosteronu. Pogorszeniu ulega również nastrój i rozwinąć się mogą apatia, niska samoocena, a w efekcie depresja.

Jak podnieść poziom testosteronu?

Można zastosować leczenie substytucyjne. Na polskim rynku dostępny jest testosteron w tabletkach oraz zastrzyki podawane domięśniowo raz na kilka tygodni.

Przeciwwskazania do zażywania testosteronu:

• podejrzenie lub obecność raka prostaty,
• rak gruczołu sutkowego,
• rak wątroby,
• ciężka niewydolność krążenia.

Ostrożnie należy też stosować testosteron u pacjentów z nadciśnieniem. Moc i dawkowanie preparatu lekarz określa indywidualnie dla każdego pacjenta, biorąc pod uwagę jego wiek, aktywność oraz – jeśli występują – schorzenia ogólnoustrojowe. Podstawowa kuracja trwa od 3 do 6 miesięcy i musi być kontrolowana badaniami, aby lekarz mógł ocenić jej skuteczność, weryfikować dawkę lub podjąć decyzję o przedłużeniu lub skróceniu terapii.

Wpływ diety na testosteron

Dieta powinna zostać dostosowana do potrzeb energetycznych każdego organizmu. Okazuje się, że pozytywnie może wpłynąć niewielka nadwyżka kalorii. Warto wiedzieć, że u osób z prawidłowym stężeniem hormonu odpowiednia dieta nie zwiększy jego poziomu, natomiast ustabilizuje i zapobiegnie spadkowi. Prawidłowy w tym wypadku jadłospis to zawierający dobrze przyswajalne białka pochodzenia zwierzęcego (mięso) oraz większą ilość tłuszczów niż cukrów. Szczególnie niewskazane są węglowodany o wysokim indeksie glikemicznym, ponieważ wyrzut insuliny powoduje przekształcenie testosteronu w estrogeny. Uzupełnianie cynku, magnezu, witaminy D oraz ograniczenie spożycia alkoholu są równie ważnymi elementami w tej układance.

Nadwyżka testosteronu – do czego może prowadzić?

Zbyt wysokie stężenie testosteronu najczęściej występuje u sportowców, którzy stosują sterydy anaboliczne, testosteron lub inne hormony w celu zwiększenia masy mięśniowej.

Skutki uboczne stosowania testosteronu:

• mała ilość plemników,
• nadciśnienie tętnicze,
• uszkodzenie mięśnia sercowego,
• przerost prostaty i związane z tym problemy z oddawaniem moczu,
• wzrost poziomu cholesterolu,
• zwiększone ryzyko zakrzepów,
• trądzik, niewydolność wątroby,
• opuchlizna nóg związana z zatrzymaniem wody w organizmie,
• agresywne zachowanie,
• bóle głowy, bezsenność,
• wahania nastroju.

U zdrowych mężczyzn podawany hormon hamuje wydzielanie tej części testosteronu, która wytwarzana jest naturalnie przez organizm. W efekcie po odstawieniu może dojść do sytuacji, że organizm całkowicie przestaje go produkować.

Testosteron u kobiet

Hormon u kobiet wytwarzany jest przez jajniki, korę nadnerczy, a w trakcie ciąży przez łożysko. Ilość produkowanego hormonu jest nawet kilkadziesiąt razy mniejsza niż u mężczyzn, a dodatkowo zmienia się ona wraz z przebiegiem cyklu miesiączkowego. Warto wiedzieć, że po 20. roku życia dochodzi do spadku poziomu testosteronu u kobiet. Fizjologiczne znaczenie testosteronu u kobiet jest trudne do ustalenia, a jego działanie jest związane głównie z wpływem na metabolizm tkanki kostnej, nastrój i poziom libido.

Nadmiar testosteronu u kobiet może być przyczyną wirylizacji. Tak nazywamy występowanie u kobiety cech fizycznych męskich: zmiana sylwetki ciała, obniżenie skali głosu, nieprawidłowe owłosienie, zmiany w obrębie zewnętrznych narządów płciowych. Dodatkowo stosowanie testosteronu u kobiet podnosi ryzyko występowanie nowotworów hormonozależnych, może również powodować rozrost endometrium

Materiał nie stanowi i nie zastąpi porady lekarskiej.