Terpeny i terpenoidy są substancjami lipofilnymi, zdolnymi przekroczyć barierę krew – mózg. Chemicznie wywodzą się z podstawowego związku izoprenu. Są to lotne związki organiczne, które możemy podzielić na mono-, seskwi- i triterpeny. Terepeny składają się z prostych łańcuchów węglowych. Terpenoidy posiadają ponadto różne grupy funkcjonalne (np -OH). Obok kannabinoidów stanowią podstawową grupę związków biologicznie czynnych, występujących w konopiach i podobnie, jak kannabinoidy, w największym stężeniu obecne są w żywicy, wytwarzanej w trichomach (włoskach gruczołowych) żeńskich kwiatów konopi.
Rozliczne publikacje naukowe, potwierdzają aktywność biologiczną i możliwe efekty terapeutyczne, wywoływane przez terpeny, zawarte w podgatunkach Cannabis sativa. Badacz Russo opisał skuteczność terpenoidów w zwalczaniu dolegliwości bólowych, napadów epilepsji, stanów zapalnych, w łagodzeniu stanów lękowych, uzależnień, depresji, leczeniu infekcji o etiologii bakteryjnej, czy grzybiczej.
W różnych gatunkach konopi zidentyfikowano ponad dwieście związków terpenowych. W zależności od pochodzenia danej rośliny oraz warunków wzrostu, skład terpenów jest bardzo zróżnicowany. Związki te same mogą wykazywać działanie terapeutyczne, ponadto oddziałują na organizm człowieka synergistycznie wraz z kannabinoidami, mogą także modulować działanie całego surowca konopi medycznych, decydując o właściwościach typowych dla danej odmiany. Jest to tzw. “efekt entourage”, inaczej efekt otoczenia. Potencjał synergii wykorzystać można jedynie stosując wysuszone kwiaty konopi (inhalacja z użyciem waporyzatora) lub pełne wyciągi – ekstrakty, najczęściej rozpuszczone w oleju spożywczym (podanie doustne). Zastosowanie izolatu kannabinoidu lub jego syntetycznego, pojedynczego odpowiednika może skutkować słabszą skutecznością terapeutyczną lub gorszą tolerancją kuracji, aniżeli waporyzacja suszu, gdyż pozbawione jest pełnego spektrum związków biologicznie czynnych.
W różnych gatunkach konopi zidentyfikowano ponad dwieście związków terpenowych. W zależności od pochodzenia danej rośliny oraz warunków wzrostu, skład terpenów jest bardzo zróżnicowany. Związki te same mogą wykazywać działanie terapeutyczne, ponadto oddziałują na organizm człowieka synergistycznie wraz z kannabinoidami, mogą także modulować działanie całego surowca konopi medycznych, decydując o właściwościach typowych dla danej odmiany. Jest to tzw. “efekt entourage”, inaczej efekt otoczenia. Potencjał synergii wykorzystać można jedynie stosując wysuszone kwiaty konopi (inhalacja z użyciem waporyzatora) lub pełne wyciągi – ekstrakty, najczęściej rozpuszczone w oleju spożywczym (podanie doustne). Zastosowanie izolatu kannabinoidu lub jego syntetycznego, pojedynczego odpowiednika może skutkować słabszą skutecznością terapeutyczną lub gorszą tolerancją kuracji, aniżeli waporyzacja suszu, gdyż pozbawione jest pełnego spektrum związków biologicznie czynnych.
Istotnym klinicznie i wymagającym podkreślenia jest fakt, iż poza główną aktywnością związków biologicznie czynnych, zawartych w surowcu, stanowiącą dla Pacjenta nadrzędny cel kuracji (np. działanie przeciwbólowe), interakcje między kannabinoidami a terpenami mogą odpowiadać za specyficzne doznania przypisywane konkretnemu podgatunkowi konopi. Dla przykładu odmiany medycznej marihuany o wysokiej zawartości terpenoidu mircenu wywołują efekt sedacyjny (uspokajający), nasenny, miorelaksujący (rozlużniający mięśnie szkieletowe) – to tzw. “odmiany indica – nocne”. Natomiast podgatunki z przewagą alfa – pinenu są bardziej aktywizujące, poprawiają koncentrację, usprawniają procesy pamięciowe (co ma duże znaczenie podczas stosowania surowców o wysokim stężeniu THC, mogącego zaburzać skupienie i pamięć krótkotrwałą) – to tzw. “odmiany sativa – dzienne”. Inny terpenoid – limonen, powszechnie występujący w kwiatach konopi, dzięki swoim właściwościom przeciwlękowym, może poprawiać tolerancję surowca z wysoką zawartością silnie psychoaktywnego THC. Nota bene limonen wykazuje w tym miejscu synergię z kannabidiolem – kannabinoidem znanym z właściwości obniżania wpływu neurobehawioralnego THC.
Obecność otoczenia terpenowego w danym surowcu może poprzez “efekt entourage” zwiększać oraz uzupełniać skuteczność terapeutyczną kannabinoidów. Może również niwelować działania niepożądane, towarzyszące terapii związkami z tej grupy. Dlatego też selektywny dobór danej odmiany konopi medycznych może mieć istotne znaczenie w przebiegu terapii. Na ten moment mamy w Polsce zarejestrowanych sześć różnych surowców farmaceutycznych, o odmiennych chemotypach, zróżnicowanych nie tylko ze względu na stosunek tetrahydrokannabinolu (delta – 9 – THC) do kannabidiolu (CBD), ale i z odmiennym składem terpenoidów. Aktualnie dla pacjentów dostępne są dwie odmiany suszu o wysokiej zawartości THC vs CBD (22:1 i 20:1), różniące się otoczeniem terpenoidów. Dla przykładu w Izraelu lekarze posługują się w terapii konopnej ponad 120-stoma odmianami medycznej marihuany.
Związki terpenowe potrafią wykazywać silne właściwości bioaktywne nawet w bardzo małych dawkach, rzędu kilku nanogramów na mililitr. Mechanizmy działania związków terpenowych, jak i interakcji z kannabinoidami nie są do końca poznane, jak dotąd badacze potwierdzili między innymi:
Odmiany medycznej marihuany o wysokiej zawartości terpenoidu mircenu wywołują efekt sedacyjny (uspokajający), nasenny, miorelaksujący (rozluźniający mięśnie szkieletowe) – to tzw. “odmiany indica – nocne”. Natomiast podgatunki z przewagą alfa – pinenu są bardziej aktywizujące, poprawiają koncentrację, usprawniają procesy pamięciowe.
Przykładów naukowo udowodnionego wzmacniania efektu terapeutycznego danego kannabinoidu przez terpenoidy, także znanych jest już wiele. Funkcjonowanie układu endokannabinoidowego, właściwości i aktywność biologiczną fitokannabinoidów oraz możliwe obszary zastosowań terapeutycznych kannabinoidów opisałam w poprzednich numerach wydawnictwa. W tym miejscu chciałabym wymienić kilka istotnych synergii (potwierdzonych publikacjami naukowymi m.in. badaczy Russo, Komori, Carvalho – Freitas, Rao, Peana, Elisabetsky, Gertsch, Do Vale, Yang, ukazujących się już od początku lat 90-tych ubiegłego stulecia i wciąż pojawiającymi się nowymi), pomiędzy terpenoidami a związkami kannabinoidowymi, charaktyrystycznymi dla gatunku Cannabis:
Efektów farmakologicznych i możliwych obszarów zastosowań terpenów i terpenoidów w terapii wielu schorzeń wciąż przybywa. Daje to nadzieję Pacjentom na poprawę stanu zdrowia, zwłaszcza tym, którzy nie odpowiadają poprawą na klasyczną farmakoterapię lub źle tolerują towarzyszące kuracji działania niepożądane.
Dogłębne zbadanie mechanizmów działania związków terpenowych, a także szczegółowe poznanie wywoływanego przez dane terpeny “efektu family” dla kannabinoidów, pozwoli na precyzyjne dobranie odmiany suszu (lub włączenie kilku surowców w zależności od odczuwanych dolegliwości, pory dnia etc.) w zindywidualizowanej terapii Pacjenta.