Refluks i zgaga, czyli ogień w przełyku

Około 20% dorosłych osób w krajach wysoko rozwiniętych sporadycznie doświadcza objawów refluksu, a 5-10% zmaga się z tą dolegliwością na co dzień. Czyni to chorobę refluksową jedną z najczęstszych przypadłości przewodu pokarmowego. Tylko część chorych zdaje sobie sprawę, że dotyka ich refluks żołądkowo-przełykowy, bo trafnie identyfikuje jego podstawowy objaw, jakim jest zgaga.

Co to jest choroba refluksowa?

Refluks żołądkowo-jelitowy, w największym skrócie, to zarzucanie treści żołądkowej do przełyku. Najczęściej dzieje się tak, gdy dochodzi do zaburzenia czynności dolnego zwieracza przełyku. Jest to mięsień, który podczas połykania pokarmu rozkurcza się, pozwalając na przejście pokarmu do żołądka. Następnie zwieracz szybko się kurczy, aby zapobiec cofaniu się treści żołądkowej wraz z wytworzonym w żołądku kwasem solnym i enzymami trawiennymi do przełyku. Gdy ten mechanizm zawodzi, mówimy o refluksie, a uczucie pieczenia wywołane obecnością treści żołądkowej w przełyku nazywamy zgagą. Chory może również odczuwać inne objawy oprócz zgagi, np. odbijanie, nudności, czkawkę, suchość w ustach lub pieczenie języka. Czasem zgaga daje nietypowe symptomy, takie jak chrypka, suchy kaszel, czy ból podobny do tego, który towarzyszy chorobie wieńcowej (np. pieczenie za mostkiem). Kiedy należy bezzwłocznie zasięgnąć porady lekarza? Gdy wymienione objawy nie miną lub nasilą się pomimo dwutygodniowego leczenia lekami dostępnymi bez recepty lub gdy towarzyszy im ból przy połykaniu, niewytłumaczalny spadek wagi lub krwawienia z przełyku.

Przyczyny i konsekwencje refluksu

Osłabienie napięcia dolnego zwieracza przełyku, jego sporadyczny niekontrolowany rozkurcz lub wzrost ciśnienia w jamie brzusznej to najczęstsze przyczyny refluksu. Ryzyko rozwoju tej choroby zwiększa palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu, zaburzenia hormonalne, cukrzyca, a także przyjmowanie hormonalnych leków antykoncepcyjnych lub niektórych leków stosowanych w chorobie niedokrwiennej serca i nadciśnieniu. We wszystkich tych sytuacjach podstawowym postępowaniem jest przede wszystkim wyeliminowanie czynnika wywołującego lub predysponującego do postępu choroby refluksowej. Cofanie się treści żołądkowej, oprócz dyskomfortu, powoduje powstawanie nadżerek i owrzodzeń nabłonka przełyku. Długotrwałe ignorowanie objawów i niepodejmowanie leczenia skutkuje poważniejszymi powikłaniami, takimi jak zwężenie przełyku lub przełyk Barretta, który jest stanem przedrakowym i wymaga stałej kontroli.

Zmień swój styl życia

Terapia choroby refluksowej ma na celu złagodzenie objawów i tym samym polepszenie jakości życia chorego oraz zapobieganie powikłaniom zgagi. Leczenie farmakologiczne to tylko jeden z jej elementów, natomiast podstawą w każdym stopniu zaawansowania refluksu jest modyfikacja stylu życia. Chory powinien zrezygnować z papierosów, jeśli jest palaczem oraz ograniczyć spożycie alkoholu. Ważne jest wyeliminowanie z diety składników nasilających objawy zgagi, takich jak owoce cytrusowe, czekolada, tłuste posiłki z dużą ilością przypraw, cebula, czosnek, kawa, herbata czy mięta. Posiłki powinny być mniejsze objętościowo, ale częstsze i o regularnych porach. Tuż po zjedzeniu nie należy się kłaść, a w nocy warto podnieść tułów o 10-20 centymetrów. O ile to możliwe, należy unikać długotrwałego wykonywania czynności w pozycji zgiętej. Warto pamiętać, że zaciskanie paska i noszenie odzieży uciskającej w obrębie brzucha zwiększa ciśnienie w jamie brzusznej, co powoduje nacisk na dolny zwieracz przełyku i wzmaga objawy refluksu.

Leki zobojętniające – leczenie refluksu

Działanie leków zobojętniających polega na zobojętnianiu kwasu solnego w żołądku. Należą do nich różne kombinacje soli sodu, glinu, magnezu, wapnia często w połączeniu z simetikonem lub kwasem alginowym. Simetikon zmniejsza wzdęcia, natomiast kwas alginowy tworzy rodzaj ruchomej błony na powierzchni treści żołądkowej, dodatkowo zapobiegającej zarzucaniu kwasu solnego do przełyku. Leki zobojętniające to preparaty łatwo dostępne i uznawane za bezpieczne, niemniej należy pamiętać o kilku zasadach ich właściwego stosowania:

• przyjmuje się je po posiłku – ich działanie utrzymuje się wtedy 2–3 godziny,
• nie należy ich przyjmować dłużej niż 14 dni – jeśli po tym czasie objawy nie ustąpią, to konieczna jest konsultacja z lekarzem,
• mogą opóźniać lub zmniejszać wchłanianie innych leków, dlatego należy zachować minimum dwugodzinną przerwę między środkiem zobojętniającym a innymi lekami,
• preparaty w postaci płynnej należy każdorazowo wstrząsnąć przed użyciem,
• są przeciwwskazane u osób z chorobami nerek i dializowanych,
• działania niepożądane występują rzadko i należą do nich łagodne biegunki (szczególnie po solach magnezu), zaparcia (po solach glinu), kredowy smak w ustach, białawe zabarwienie stolca, wzdęcia, infekcje będące następstwem zmniejszenia kwasowości żołądka stanowiącej naturalną barierę dla drobnoustrojów.

Leki hamujące wydzielanie kwasu solnego

Bez recepty dostępne są dwie grupy leków, które zmniejszają wydzielanie kwasu solnego: antagoniści receptora H2 oraz inhibitory pompy protonowej.

Antagoniści receptora H2

Leki z tej grupy hamują receptory histaminowe H2 w komórkach okładzinowych żołądka, przez co redukują wydzielanie kwasu solnego. Działają silniej i zdecydowanie dłużej od środków zobojętniających – nawet 6-10 godzin oraz mogą być stosowane zapobiegawczo, przed posiłkami. Jednak tych leków również nie należy stosować dłużej niż dwa tygodnie bez konsultacji z lekarzem. Przy długotrwałym stosowaniu może pojawić się tolerancja na ich działanie. Mają niewiele działań niepożądanych, rzadko powodują bóle i zawroty głowy, zmęczenie czy zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego.

Inhibitory pompy protonowej (IPP)

Jak sama nazwa wskazuje, leki z tej grupy hamują pompę protonową w komórkach okładzinowych żołądka, przez co zmniejszają wydzielanie kwasu solnego. Są to najsilniejsze leki stosowane w leczeniu choroby refluksowej. Działają do 12 godzin i najlepiej przyjmować je rano na czczo. Wszystkie leki z tej grupy występują w postaci tabletek lub kapsułek dojelitowych, dlatego nie należy ich rozgryzać, a powinno się je połykać w całości, popijając szklanką wody. Wykazano, że IPP dają lepsze efekty w przypadku zaawansowanych zmian w obrębie przełyku, ponieważ w większym stopniu przyczyniają się do ich gojenia niż antagoniści H2. Są to leki raczej bezpieczne, a działania niepożądane występują rzadko, niemniej nie należy ich stosować dłużej niż dwa tygodnie.

Gdy leki bez recepty nie pomagają

Jak już wspomniano, leki łagodzące objawy choroby refluksowej dostępne bez recepty nie powinny być stosowane dłużej niż dwa tygodnie. Jeśli po tym czasie objawy nie ustąpią lub nasilą się, to konieczna jest wizyta u lekarza, aby wykluczyć poważniejsze schorzenia lub wdrożyć bardziej intensywne leczenie przy użyciu leków dostępnych na receptę. W niektórych przypadkach konieczne jest wykonanie gastroskopii, a nawet interwencja chirurgiczna. Refluks jest chorobą przewlekłą, przebiegającą z następującymi naprzemiennie okresami zaostrzeń i remisji. Leczenie ma na celu wydłużenie okresu remisji i zapobieganie powikłaniom długo utrzymującej się zgagi. Nawet jeśli objawy refluksu nie są bardzo nasilone, to długoletnie ich utrzymywanie się jest wskazaniem do wykonania gastroskopii kontrolnej.

Materiał nie stanowi i nie zastąpi porady lekarskiej.