Jak rozpoznać zapalenie płuc?

W okresie jesienno-zimowym pogoda nas nie rozpieszcza, a zmiany temperatury, deszcz i wiatr sprzyjają rozwojowi infekcji. Oprócz przeziębień, których objawy na szczęście dość szybko ustępują, czyha na nas wiele innych niebezpieczeństw. Zapalenie płuc jest stosunkowo częstą infekcją dolnych dróg oddechowych i według statystyk notujemy do 1 zapalenia rocznie na 100 osób.

Rodzaje zapalenia płuc – bakteryjne i wirusowe zapalenie płuc

Zapalenia miąższu płucnego (ang. pneumonia) jest stanem zapalnym dolnych dróg oddechowych z widocznym zacienieniem na zdjęciu RTG (radioizotopowy generator termoelektryczny potocznie zwany rentgenem lub prześwietleniem) klatki piersiowej. Infekcja zwykle zstępuje z górnych dróg oddechowych lub jest następstwem zapalenia oskrzeli. Wyróżniamy pozaszpitalne i szpitalne zapalenie płuc (występujące u pacjentów hospitalizowanych i wywoływane patogenami szpitalnymi, które są często oporne na antybiotyki).

Sama nazwa „zapalenie płuc” jest mało precyzyjna, okazuje się, że mnogość rodzajów choroby zależy od rodzaju patogenu, który inicjuje stan zapalny:
• bakteryjne zapalenie płuc, w którym przyczyną są najczęściej: Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae, Staphylococcus aureus, Pseudomonas aeruginosa lub tak zwane bakterie atypowe, do których zaliczamy: Mycoplasma pneumoniae, Chlamydophila pneumoniae, Legionella pneumophila,
• wirusowe zapalenie płuc, powodowane przez wirusy, m.in. grypy, paragrypy, adenowirusy,
• grzybicze zapalenie płuc, gdzie sprawcą są najczęściej Candida albicans i grzyby z rodzaju Aspergillus,
• pasożytnicze zapalenie płuc spowodowane przez pasożyty, m.in. Pneumocystis jiroveci.

Warto też wspomnieć o nieinfekcyjnym pochodzeniu choroby, które zdarza się stosunkowo rzadko i może mieć charakter polekowy, chemiczny i alergiczny.

Charakterystyczne objawy

Każde z tych schorzeń, będzie się różniło między sobą objawami (czasem nieznacznie), a prawidłowe rozpoznanie warunkuje właściwe leczenie, bo każda z tych infekcji wymaga innego schematu. Należy włączyć odpowiednie leki, często dostępne jedynie z przepisu lekarza. Niestety niektóre infekcje rozwijają się skąpoobjawowo, wręcz mówi się o bezobjawowym zapaleniu płuc, kiedy to prawidłowa diagnoza może być bardzo trudna. Często początkowe objawy niczym nie różnią się dla statystycznego pacjenta od przeziębienia, dlatego są bagatelizowane. Szczególną uwagą i troską należy otoczyć małe dzieci, osoby w podeszłym wieku i z obniżoną odpornością spowodowaną chorobą przewlekłą (osoby zarażone wirusem HIV, leczone glikokortykosteroidami, cytostatykami czy w trakcie radioterapii), u których infekcja może mieć bardzo ciężki przebieg. Pacjenci z chorobami płuc, takimi jak: POChP (przewlekła obturacyjna choroba płuc), cukrzycą, schorzeniami układu krążenia, nerek czy neurologicznymi są bardziej podatni na zakażenie. Nadużywanie alkoholu, palenie papierosów czy niedożywienie mogą stwarzać dogodne warunki dla rozwoju infekcji.

Pneumokokowe zapalenie płuc

Symptomy mogą nadejść nagle lub stopniowo się nasilać. Początkowe objawy mogą przypominać przeziębienie – osłabienie, ból głowy, wysoka gorączka, suchy męczący kaszel. Następnie chory odczuwa ból w klatce piersiowej, przyspieszony oddech, duszności, a temperatura ciała może wzrastać do 40 stopni, kaszel przechodzi w formę produktywną (tzw. mokry, któremu towarzyszy odkrztuszanie flegmy, możliwa obecność krwi w wydzielinie). Najczęściej choroba wywoływana jest przez bakterię Streptococcus pneumoniae (około 70% pozaszpitalnych zapaleń płuc). W terminologii medycznej określa się je jako pneumokokowe zapalenie płuc. Choroba szerzy się drogą kropelkową (poprzez kropelki wydzielin z dróg oddechowych) i można się nią bardzo łatwo zarazić, przebywając w pobliżu osób zarażonych.

Diagnoza – RTG i CRP

Do prawidłowego rozpoznania choroby pomocne może być badanie RTG klatki piersiowej i morfologia krwi z oznaczeniem CRP (białka C-reaktywnego), którego wynik w większości przypadków wyklucza bądź potwierdza infekcję bakteryjną, przy której niezbędna jest antybiotykoterapia. Badanie takie można wykonać w laboratorium lub w zaciszu domowym, wykonując test paskowy zakupiony w aptece. Jest on o tyle wygodniejszy od tego wykonywanego w laboratorium, że wystarczy mała kropla do jego wykonania, co w praktyce może okazać się kluczowe np. przy małych dzieciach, które źle znoszą pobieranie krwi. Warto wspomnieć, że antybiotyki wskazane są jedynie w infekcjach bakteryjnych, w zakażeniach powodowanych przez wirusy, jedynie osłabią organizm.

Atypowe zapalenie płuc

Sprawcami atypowego zapalenia płuc są tak zwane bakterie atypowe. W XXI wieku nazwa ta jest już raczej archaizmem, ponieważ mikroorganizmy zostały dobrze poznane. Okres inkubacji jest stosunkowo długi, 2-3 tygodnie w przypadku Mycoplasma pneumoniae, do 4 tygodni przy zakażeniu Chlamydia pneumoniae. Do zakażeń często dochodzi w skupiskach dzieci i dorosłych – szkoły, przedszkola, internaty. Chlamydia pneumoniae lubi bytować w aerozolach – nawilżaczach powietrza czy klimatyzatorach. Przebieg choroby jest zazwyczaj łagodny z objawami, takimi jak: kaszel, gorączka, ból gardła, chrypka przy chlamydiowym zapaleniu płuc, które nierzadko przechodzi w formę przewlekłą skąpo lub bezobjawową, co z kolei wiązane jest przez niektórych badaczy z rozwojem chorób sercowo-naczyniowych czy astmy. Sama bakteria żyje wewnątrz komórki gospodarza i jest jego bezwzględnym pasożytem. Infekcja powodowana przez Mycoplasma pneumoniae przeważnie ma łagodny przebieg i samoograniczający. Bakteria nie posiada ściany komórkowej i swym rozmiarem przypomina wirusa. Jest jednym z najmniejszych mikroorganizmów zdolnych do życia samodzielnie. Jednym z podstawowych mechanizmów działania antybiotyków jest niszczenie ściany komórkowej bakterii, więc jej brak czyni kurację lekami z grupy ß-laktamowych nieskuteczną (penicyliny jedne z najpopularniejszych leków nie będą właściwym wyborem). Skuteczne antybiotyki w przypadku atypowych zapaleń płuc należą do grupy makrolidów i tetracyklin. Bardzo często obserwuje się również uporczywy kaszel przez wiele tygodni, mimo antybiotykoterapii, dzieje się tak z powodu uszkodzenia ścian oskrzeli.

Ze względu na brak charakterystycznych objawów, postawienie prawidłowej diagnozy w przypadku zapalenia płuc może przysporzyć trudności, zwłaszcza gdy symptomy nie są nasilone lub bardzo skąpe (objawy kliniczne ukazują się jedynie u 3-10% pacjentów), a w badaniu osłuchowym zwykle nie stwierdza się zmian, mimo wystąpienia duszności. W przypadku atypowych zapaleń płuc diagnostyka opiera się na szukaniu konkretnych przeciwciał, które zwykle wykrywane są ok. 10. dnia po zakażeniu Mycoplasma i w 3. tygodniu w przypadku Chlamydia.

Materiał nie stanowi i nie zastąpi porady lekarskiej.