Nadczynność tarczycy – przyczyny, objawy i leczenie

Nadczynność tarczycy należy do chorób tarczycy, które rozwijają się bardzo powoli. Dają łagodne objawy, dlatego łatwo przeoczyć pierwsze symptomy świadczące o początku zachorowania. Objawy są również bardzo niespecyficzne, a przez to mogą być mylone z innymi dolegliwościami. Dodatkowo utrudnia to rozpoznanie nadczynności tarczycy.

Spis treści:

1. Kilka słów o tarczycy
2. Czym właściwie jest nadczynność tarczycy? 
3. Przyczyny nadczynności tarczycy
4. Objawy nadczynności tarczycy
5. Diagnostyka nadczynności tarczycy
6. Leczenie nadczynności tarczycy
7. Dieta przy nadczynności tarczycy
8. Przykładowy jadłospis dla osoby z nadczynnością tarczycy

Tarczyca jest jednym z największych gruczołów wydzielniczych znajdujących się w naszym organizmie. Położona na szyi zbudowana jest z dwóch jednakowych płatów. Waży tylko od 20 g do 60 g, a wpływa na cały nasz organizm. Okazuje się bowiem, że każda komórka znajdująca się w naszym ciele zawiera receptory dla hormonów tarczycy. Dlatego też, gdy nasza tarczyca zaczyna źle pracować, to symptomy jej zaburzonej pracy obejmują bardzo szerokie spektrum objawów. 

Choroby tarczycy dotykają około 22% społeczeństwa w Polsce i znacznie częściej diagnozowane są u kobiet niż u mężczyzn

Kilka słów o tarczycy

Wydzielanie hormonów tarczycy uzależnione jest od działania dwóch narządów wydzielniczych. Pierwszy z nich to podwzgórze, które sprawuje kontrolę nad produkcją oraz uwalnianiem hormonów tarczycy poprzez wydzielanie TRH (tyreoliberyny), następnie hormon ten pobudza przysadkę – czyli drugi z narządów, do produkcji TSH (hormon tyreotropowy). TSH wydzielany zostaje do krwiobiegu i w ten sposób stymuluje tarczycę do produkcji hormonów T3 (trójjodotyroniny) i T4 (tyroksyny). Większość T3 i T4 krąży we krwi w postaci związanej z białkami, jedynie niewielkie ilości występują w postaci niezwiązanej, wolnej FT3 i FT4.

Mechanizm, który reguluje pracę tarczycy, to tzw. ujemne sprzężenie zwrotne. Dlatego jeśli tarczyca wydziela zbyt dużą ilość hormonów FT3 i FT4 (a tak się właśnie dzieje w przypadku nadczynności tarczycy), następuje hamowanie przysadki, a tym samym zmniejszane wydzielanie TSH. Mechanizm ten tłumaczy dlaczego przy nadczynności tego gruczołu wyniki badań pokazują podwyższone FT3 i FT4 oraz niskie stężenie TSH.

Czym właściwie jest nadczynność tarczycy? 

Nadczynność tarczycy, inaczej hipertyreoza, jest to choroba charakteryzująca się podwyższonym stężeniem hormonów tarczycy T3 i T4 , czyli ich zwiększoną produkcją lub zwiększonym uwalnianiem. W nadczynności tarczycy dominują procesy kataboliczne, czyli rozpadu białek tłuszczy oraz węglowodanów. 

Hormony tarczycy odgrywają bardzo ważną rolę w naszym organizmie. Mają wpływ na wzrost i funkcję większości tkanek, przede wszystkim odpowiadają za prawidłową przemianę materii (czyli m.in. za naszą masę ciała), produkcję ciepła, gospodarkę wapniowo-fosforową, oddziałują na układ nerwowy i sercowy. Dlatego jeśli dochodzi do zaburzenia ich ilości, wywołuje to szereg objawów ze strony wielu układów w naszym organizmie. 

Przyczyny nadczynności tarczycy

Jedną z przyczyn nadczynności tarczycy jest choroba Gravesa-Basedowa. Jest to choroba autoimmunologiczna, podczas której układ odpornościowy atakuje własne tkanki. Fizjologicznie receptory dla TSH pobudzane są tylko przez hormon TSH, a T3 i T4 są produkowane w normalnych ilościach. Natomiast kiedy choroba Gravesa-Basedowa atakuje tarczycę, przeciwciała dodatkowo pobudzają receptor dla TSH. Dochodzi wtedy do nadmiernej produkcji T3 i T4, a w konsekwencji do nadczynności tego narządu.

Inne przyczyny nadczynności tarczycy:

• wole guzkowe lub wole rozlane;
• przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy (początkowa faza choroby Hashimoto);
• nadmierna podaż jodu (Jod-Basedow);
• rak tarczycy;
• podostre zapalenie tarczycy (choroba de Quervaina).

Objawy nadczynności tarczycy:

• spadek masy ciała – to jeden z najbardziej charakterystycznych objawów. Pomimo dużego apetytu dochodzi do szybkiego i znacznego ubytku masy ciała. Wynika to z przyśpieszonego metabolizmu chorej osoby; 
• przyśpieszenie perystaltyki jelit, czego wynikiem mogą być biegunki, zwiększona częstotliwość wypróżnień;
• powiększenie tarczycy;
• zmniejszona tolerancja ciepła – osoba z nadczynnością tarczycy latem źle znosi upały natomiast zimą ubiera się zazwyczaj lekko;
• nadmierna potliwość – w związku ze zwiększoną przemianą materii organizm wytwarza więcej ciepła, dlatego aby się ochłodzić – poci się. Jednym z charakterystycznych objawów u chorego z nadczynnością tarczycy są wilgotne dłonie;
• nerwowość, drażliwość, niepokój, lęk, chwiejność emocjonalna, bóle głowy, trudności w zasypianiu, bezsenność, szybkie męczenie się, osłabienie siły mięśni, drżenie rąk;
• tachykardia (to forma zaburzenia rytmu serca w postaci szybkiego bicia bez wpływu wysiłku fizycznego ), kołatanie serca, nadciśnienie skurczowe;
• ciepła wilgotna skóra, wypadające łamliwe włosy, utrata rzęs i brwi; 
• orbitopatia tarczycowa – wytrzeszcz gałek ocznych. Inne objawy to ból i łzawienie oczu, pogorszenie widzenia. Wytrzeszcz gałek ocznych można obserwować u nawet 30-50% wszystkich osób cierpiących na nadczynność tarczycy;
• zaburzenia cyklu miesiączkowego.

Diagnostyka nadczynności tarczycy

Każdy z nas powinien regularnie wykonywać badania tarczycy – czyli przynajmniej raz w roku. Stan tarczycy można sprawdzić, wykorzystując szereg różnych metod diagnostycznych. Do najpopularniejszych zaliczamy badanie hormonów tarczycy: TSH, FT3 i FT4. Należy jednak zwrócić uwagę na to, że samo badanie hormonu TSH nie jest wystarczające i nie wskazuje dokładnego stanu tarczycy. Dlatego tak ważne jest zrobienie całego panelu badań – łącznie z oznaczeniem hormonu FT3 i FT4. 

TSH (tyreotropina) 

Jest podstawą diagnostyki chorób tarczycy. W przypadku nadczynności tarczycy jego poziom jest zazwyczaj poniżej normy. 

Norma: 0,23–4,0 µU/ml

FT3 (trójjodotyronina)

Wysokie stężenie sugeruje nadmierną aktywność gruczołu tarczycy, czyli nadczynność tarczycy. 

Norma: 2,25–6 pmol/L (1,5–4 ng/L)

FT4 (tyroksyna)

Poziom tyroksyny w przypadku nadczynności tarczycy również wzrasta ponad normę. 

Norma: 10–35 pmol/l (8–28 ng/l)

USG tarczycy 

Równie istotnym badaniem jest USG tarczycy. Pozwala sprawdzić m.in. jej wielkość. Standardowa objętość tarczycy wynosi odpowiednio do 18 ml u kobiet oraz do 25 ml u mężczyzn, dlatego wyższa wartość przekraczająca normy może świadczyć o nadczynności tarczycy. USG może ocenić również wielkość, kształt, strukturę i miąższ tarczy oraz wykryć ewentualne guzki czy nacieki. 

Leczenie nadczynności tarczycy

Farmakologia

Stosowane są leki przeciwtarczycowe, które hamują syntezę hormonów tarczycy. Należą do nich: tiamazol (preparaty takie jak: metizol, thyrozol). Oprócz leków przeciwtarczycowych, stosuje się tzw. β-adrenolityki –
– najczęściej stosowany jest propranolol. Stosowanie propranololu jest leczeniem uzupełniającym, które pomaga kontrolować objawy nadczynności tarczycy takie jak kołatanie i przyśpieszona akcja serca, niepokój drżenie rąk.

Leczenie jodem promieniotwórczym

Terapia ta jest precyzyjna, bezpieczna i możliwie najbardziej komfortowa dla pacjenta. Stosuję się radioizotop jodu 131 I, który gromadząc się w guzkach tarczycy, usuwa komórki wytwarzające nadmierną ilość hormonów. Jod promieniotwórczy podawany jest pacjentowi doustnie w postaci kapsułki, a po podaniu preparatu pacjent udaje się do domu – nie ma konieczności hospitalizacji.

Leczenie chirurgiczne

Jest radykalną metodą terapii nadczynności tarczycy. Może polegać na usunięciu całej tarczycy lub tylko jej części. 

Leczenie chirurgiczne może być konieczne, gdy:

• nieskuteczna jest terapia farmakologiczna;
• wole tarczycy staje się tak duże, że uciska drogi oddechowe lub w znaczny sposób wpływa na wygląd pacjenta;
• mamy do czynienia z nowotworem tarczycy.

Dieta przy nadczynności tarczycy

Wraz z leczeniem farmakologicznym, równie ważnym elementem jest odpowiednie postępowanie żywieniowe. Zaleca się zwiększenie podaży białka w diecie. Jadłospis powinien być bogaty w warzywa i owoce – będące źródłem witamin, minerałów oraz antyoksydantów. Ze względu na swoje właściwości przeciwzapalne, dołączyć do swojej diety należy produkty zawierające niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe, czyli NNKT. Ich najlepszym źródłem są: ryby, orzechy, siemię lnianie oraz owoce morza. Ograniczamy natomiast kawę i herbatę, które zwiększają jeszcze bardziej pobudzanie układu nerwowego.

Jak już wiemy, w nadczynności tarczycy zwiększa się metabolizm organizmu, co często idzie w parze ze spadkiem masy ciała. Nie zawsze jest to pozytywny objaw, dlatego osoby, których masa ciała znajduje się poniżej normy, powinny zwiększyć swoje zapotrzebowanie energetyczne. 

Co należy wprowadzić do codziennej diety?

Bardzo ważne są produkty wysokokaloryczne, ale uwaga – oprócz swojej kaloryczności – muszą być jednocześnie źródłem składników odżywczych i mineralnych:

• orzechy (nerkowce, włoskie, migdały, brazylijskie, ziemne, laskowe, pistacje),
• masło orzechowe,
• suszone owoce,
• gorzka czekolada,
• awokado,
• pestki i nasiona (nasiona słonecznika, pestki dyni).

Magnez, wapń, witamina D i witaminy z grupy B

Oprócz zwiększenia kaloryczności diety, bardzo ważne jest to, aby dostarczyć organizmowi różnorodnych składników odżywczych. U osób z nadczynnością tarczycy należy zwrócić szczególną uwagę na magnez (Mg) , witaminę D3, wapń (Ca) oraz witaminy z grupy B. Ze względu na wpływ hormonów tarczycy na układ nerwowy, zapotrzebowanie na magnez i witaminy z grupy B znacznie wzrasta. 

Do źródeł magnezu możemy zaliczyć przede wszystkim kaszę gryczaną, otręby, gorzką czekoladę, orzechy oraz nasiona słonecznika i pestki dyni. Jeśli chodzi o witaminy z grupy B –
– możemy je znaleźć w zielonych warzywach, produktach zbożowych oraz jajkach i nabiale. 

Osoby z nadczynnością tarczycy są niestety bardziej narażone na wystąpienie osteoporozy, dlatego zaleca się zwiększenie podaży wapnia i witaminy D3. Najwięcej wapnia zawierają produkty mleczne, ryby, sery żółte, jarmuż, migdały, soczewica, fasola oraz ciecierzyca. 

Przykładowy jadłospis dla osoby z nadczynnością tarczycy

I śniadanie – Jaglanka z bananem i masłem orzechowym 

• 50 gramów kaszy jaglanej,
• 1,5 szklanki mleka lub napoju roślinnego, np. owsianego,
• 1 banan,
• 1 łyżka masła orzechowego,
• 2 łyżki soku z cytryny.

Kaszę jaglaną wsyp do rondelka i dokładnie wypłucz w ciepłej wodzie. Po przepłukaniu, do garnka z kaszą wlej mleko lub napój roślinny. Kaszę gotuj pod przykryciem na małym ogniu przez około 15 minut, od czasu do czasu mieszając. Gdy kasza jaglana będzie już ugotowana, przełóż ją do miseczki. Masło orzechowe zmieszaj z sokiem z cytryny, dodaj do jaglanki, a na koniec ułóż plasterki banana. 

II śniadanie – Koktajl jagodowo-truskawkowy

• 1 szklanka mleka lub kefiru,
• 1 banan,
• garść jagód i truskawek,
• otręby pszenne lub owsiane.
• Wszystkie składniki wrzuć do blendera i zmiksuj.

Obiad – Pieczona pierś z indyka z kaszą gryczaną i zapiekanymi warzywami

• 200 g piersi z kurczaka,
• 50 g kaszy gryczanej,
• 1 papryka,
• 1 ziemniak,
• cukinia,
• 1 pomidor,
• cebula dymka,
• 1–2 ząbki czosnku,
• oliwa z oliwek,
• pieprz i sól,
• zioła prowansalskie.

Pierś umyj, a następnie osusz ręcznikiem papierowym. W małej miseczce wymieszaj sól, pieprz, miód, sok z cytryny i oliwę a następnie natrzyj  marynatą pierś. Owiń w folię i włóż do lodówki na kilka godzin. Po tym czasie odwiń pierś z foli i przełóż pierś do blaszki. Wstaw do piekarnika nagrzanego do 220 stopni. Piecz pod przykryciem przez godzinę. Wszystkie warzywa pokrój na kawałki, przenieś do naczynia żaroodpornego, oprósz lekko solą, pieprzem i ziołami prowansalskimi. W miseczce wykonaj marynatę: oliwę z oliwek wymieszaj z czosnkiem przeciśniętym przez praskę, następnie nanieś marynatę na warzywa. Piecz około 30 minut w temperaturze 150 stopni. Kaszę ugotuj w osolonej wodzie. 

Podwieczorek – Jogurt z gruszką i orzechami

• jogurt naturalny,
• garść orzechów włoskich,
• gruszka.

Kolacja – Sałatka z awokado i pomidorami

• pomidor,
• awokado,
• mozarella,
• garść rukoli,
• oliwa z oliwek,
• sok z cytryny.

Wszystkie składniki pokrój na kawałki. W salaterce ułóż rukolę, dodaj pokrojone wcześniej awokado, mozarellę i pomidora. Całość skrop oliwą z oliwek oraz sokiem z cytryny.

Materiał nie stanowi i nie zastąpi porady lekarskiej.