Jak zadbać o zdrowie psychiczne

10 października obchodzimy ustanowiony przez WHO Światowy Dzień Zdrowia Psychicznego. Głównym celem tego święta jest zwrócenie uwagi na problem chorób psychicznych oraz zwiększenie świadomości ludzi na temat tego, jak dbać o zdrowie psychiczne. Szacuje się, że 1 na 6 Europejczyków (czyli prawie 100 milionów!) cierpi z powodu zaburzeń psychicznych. Liczba ta będzie stale rosnąć, co spowodowane jest tempem współczesnego życia, zwiększaniem się nierówności społecznych oraz coraz większą konkurencją na rynku pracy.

W przypadku Polski mówi się, że już ponad 23% osób dotkniętych jest zaburzeniami psychicznymi. Problem dotyczy nie tylko osób dorosłych. Niestety, statystyki są nieubłagalne. Mówi się o tym, że nawet co piąty nastolatek ma problemy psychiczne lub behawioralne. Co więcej, wiele zaburzeń psychicznych ma swój początek (lub wręcz źródło) właśnie w okresie dojrzewania.

Choroby psychiczne – rodzaje zaburzeń

Tradycyjnie zaburzenia psychiczne dzieli się na:

• zaburzenia psychotyczne, czyli psychozy – ich przebiegowi towarzyszą urojenia i omamy, niestabilność emocjonalna, zaburzenia myślenia i świadomości,
• zaburzenia niepsychotyczne – czyli wszelkiego rodzaju nerwice, zaburzenia psychosomatyczne, zaburzenia osobowości, niepełnosprawność intelektualna oraz uzależnienia.

Chociaż z terminem „choroba psychiczna” kojarzą nam się głównie depresja, czy schizofrenia, nie należy zapominać o takich zaburzeniach jak bulimia, anoreksja, czy nerwica natręctw.

Przyczyny chorób psychicznych

Nie istnieje jedna konkretna przyczyna zapadania na choroby psychiczne. U jej podłoża mogą leżeć czynniki genetyczne, biologiczne oraz środowiskowe.

Chociaż powszechnie uważa się, że dziedziczenie jest główną przyczyną chorób psychicznych, tak naprawdę problem ten dotyczy głównie choroby afektywnej dwubiegunowej. Choroba rodziców zwiększa jedynie prawdopodobieństwo zachorowania dziecka na to samo lub inne schorzenie psychiczne, lecz go nie determinuje.

Wśród ważnych czynników zachorowań na choroby psychiczne są złe warunki życiowe, nagła utrata pracy, śmierć bliskiej osoby, strata ciąży, ekspozycja na długotrwały stres lub traumatyczne przeżycia. Wszystko to może skutkować epizodami depresyjnymi, nie tylko u osób predysponowanych.

Depresje oraz nerwice często są spowodowane przez czynniki środowiskowe. Presja rodziców i prześladowanie przez rówieśników to częste przyczyny zaburzeń psychicznych u młodych ludzi. Kult idealnej sylwetki i wszechobecny w magazynach i Internecie Photoshop mogą przyczynić się do anoreksji lub bulimii u osoby nie czującej się dobrze w swojej ciele i/lub zmagającej się z nadwagą.

Pewne choroby psychiczne takie jak choroba Alzheimera lub zespół otępienia związane są z nieprawidłowym funkcjonowaniem układu nerwowego (w tym przypadku – z uszkodzeniem neuronów).

Czynniki egzogenne takie jak alkohol, narkotyki lub dopalacze są najczęściej przyczyną występowania epizodów depresyjnych lub wręcz przeciwnie – stanów manii. U osób predysponowanych mogą być one czynnikiem zapalnym do uaktywnienia się uśpionej choroby psychicznej.

Do czynników egzogennych należą również leki.Wśród najpopularniejszych leków mogących powodować zaburzenia psychiczne (głównie gwałtowne obniżenie nastroju i drażliwość) należą glikokortykosteroidy i środki hormonalne, dlatego tak ważna jest stała kontrola lekarza podczas ich zażywania. Amerykańscy naukowcy odkryli korelację pomiędzy stosowaniem u pacjentów izotretynoiny (silny, dość powszechnie stosowany lek na trądzik) a zwiększoną liczbą samobójstw wśród młodzieży.

Objawy chorób psychicznych

Trudno jednoznacznie określić objawy towarzyszące chorobom psychicznym ze względu na ich różnorodność. Najłatwiej jest postawić diagnozę w przypadku upośledzenia intelektualnego. Objawy upośledzenia to trudność w nawiązaniu komunikacji z innymi osobami, niezdolność do samodzielnego dbania o siebie i swoje otoczenie, mentalność dziecka u osób dorosłych.

Kiedy występują omamy i urojenia, są to objawy psychozy, charakterystyczne dla schizofrenii lub choroby afektywnej dwubiegunowej, ale także mogą one być skutkiem nadużywania narkotyków lub alkoholu. W ich przypadku osoba chora często nie jest świadoma swoich zaburzeń i nie odróżnia świata realnego od fikcji. Często chory trafia do lekarza dopiero po interwencji ze strony bliskich, którzy są w stanie dostrzec anomalie w zachowaniu danej osoby.

W przypadku objawów nerwic chorzy zazwyczaj doskonale zdają sobie sprawę ze swojego stanu psychicznego, ale często bagatelizują sygnały choroby. Należą do nich lęk, napady paniki, różnego rodzaju fobie. Niejednokrotnie osoby cierpiące na nerwice zgłaszają się do lekarze dopiero, gdy lęk uniemożliwia im normalne funkcjonowanie.

Nie należy zapominać o innych, mniej charakterystycznych, ale przez to nie mniej ważnych objawach, jak:

• gonitwa myśli,
• długotrwałe obniżenie nastroju, poczucie beznadziei lub wręcz brak sensu życia,
• niska samoocena,
• problemy ze snem,
• brak apetytu, ale też nadmierny apetyt,
• problemy w kontaktach z innymi ludźmi,
• w przypadku anoreksji, bulimii lub ortoreksji – problemy z jedzeniem.

Leczenie chorób psychicznych

Tak samo, jak leczymy ciało, również nasz umysł potrzebuje lekarza. Chociaż choroby psychiczne są wciąż tematem tabu, wizyta u psychiatry nie jest niczym wstydliwym, a wręcz przeciwnie – może znacznie podnieść jakość życia chorego. Analogicznie do chorób metabolicznych, w zależności od rodzaju i nasilenia zaburzeń psychicznych, różna będzie pomoc specjalisty. W lżejszych schorzeniach wystarczy kontrola u lekarza raz na kilka miesięcy, w cięższych może być potrzebna nawet hospitalizacja.

Leczenie farmakologiczne dobrze jest wspomóc psychoterapią. Podczas gdy leki wpływają na chemię mózgu, psychoterapia pomaga nauczyć się prawidłowych wzorców zachowań tak, aby chronić się przed nawrotem choroby w przyszłości.

Należy pamiętać, że w przypadku chorób psychicznych niezwykle ważne jest wsparcie bliskich osób.

Materiał nie stanowi i nie zastąpi porady lekarskiej.