Fluor – przyjmować czy unikać jak ognia?

Fluor (F) jest najaktywniejszym niemetalem na tablicy Mendelejewa. W przyrodzie nie występuje w stanie wolnym, potrafi tworzyć związki z większością innych pierwiastków. Niektóre z nich są naturalnymi składnikami gleb powulkanicznych czy zbiorników wodnych. W postaci fluorków, fluor jest obecny w większości past do zębów, w wielu obszarach świata był i nadal jest dodawany do wody pitnej.

Fluor w małych ilościach uważany jest za bardzo wartościowy pierwiastek, przede wszystkim zapobiega próchnicy zębów. Jednak słuszność jego stosowania jest bardzo spornym tematem. W literaturze aż roi się od doniesień o bezpieczeństwie jak i toksyczności fluoru.

Czy fluor jest toksyczny?

Przede wszystkim warto zaznaczyć, że fluor jak i jony fluorkowe są silnie toksyczne. Mechanizmy toksyczności są liczne i bardzo zróżnicowane. Między innymi wpływają na aktywność wielu enzymów, co ściśle wiąże się ze szlakami metabolicznymi. Zaburzają cykl komórkowy, procesy apoptozy (naturalna śmierć komórki) i nekrozy (martwica, spowodowana czynnikiem zewnętrznym).

Toksyczność fluoru jest zależna od dawki (powyżej 20 mg na dobę to dawka toksyczna) i ekspozycji. Skutkiem zbyt dużego przyjęcia pierwiastka może być ostre zatrucie czy fluoroza zębów i szkieletu. Początkowo powstają białe plamki, które później ciemnieją i szkliwo pęka, w kościach natomiast następuje nieprawidłowa mineralizacja. Kości stają się kruche, a wiązadła tracą swą elastyczność.

Narządy, które są bardzo aktywne w procesie eliminacji fluoru z organizmu, są najbardziej narażone na jego toksyczne działanie (degeneracja nabłonka kanalików nerkowych, przerost i zanik tkanki nerek i ich niewydolność, stany zapalne wątroby i zmiany martwicze). Znane są także przypadki hiperglikemii fluorkowej, przez hamowanie wydzielania insuliny przez komórki trzustki oraz zaburzenia wydzielania hormonów tarczycy. Z kolei ciągła ekspozycja na fluor, który jest bardzo toksyczny dla płodu, może prowadzić do poronień lub bezpłodności.

Fluor zwiększa przyswajalność glinu przez błonę śluzową żołądka oraz wzmaga przepuszczalność pierwiastka przez barierę krew-mózg. Kompleksy fluorowo-glinowe są toksyczne dla mózgu i prowadzą do uszkodzeń centralnego układu nerwowego. Za ciekawostkę, a zarazem ostrzeżenie można uznać doniesienia o wzmożonej toksyczności połączenia kofeiny i fluoru na kości i zęby.

Pierwiastek zaliczany jest do neurotoksyn, dlatego też może wpływać negatywnie na rozwój mózgu, poziom inteligencji oraz zdolność uczenia się i zapamiętywania szczególnie u małych dzieci. Jego nadmiar sprzyja alergiom. Stosowanie zbyt dużych ilości fluoru może prowadzić do chorób kości, z nowotworami włącznie.

Fluor – właściwości i jego rola

Zawartość fluoru w organizmie człowieka to ok. 3 mg/kg masy ciała, a zapotrzebowanie silnie związane jest z wiekiem, masą ciała i płcią.

Fluor wpływa na prawidłowy rozwój kości, u dzieci 80% fluoru zużyte jest na budowę układu kostnego.

Działanie przeciwpróchnicze opiera się na wymianie jonowej fluoru z hydroksyapatytem (jon hydroksylowy OH^– na F^–), który jest podstawowym składnikiem zębiny i szkliwa zębów. Proces ten zatrzymuje demineralizację i zwiększa mineralizację zębów. Dodatkowo ogranicza wzrost i metabolizm bakterii odpowiedzialnych za powstawanie próchnicy.

Źródła pozyskiwania fluoru

Źródłem fluoru w życiu codziennym są: woda, herbata, produkty zbożowe, warzywa liściaste, ryby, orzechy, ziemniaki, pasty do zębów oraz zanieczyszczenia środowiska. W Polsce co prawda nie fluoryzuje się wody, ale w niektórych regionach poziom dopuszczalnej normy (1,5 ml/l) jest przekroczony ze względu na naturalne występowanie pierwiastka.

Jako pierwsi fluoryzacji wody dokonali Amerykanie mniej więcej w połowie XX wieku. Według ich opinii wpływało to korzystnie na prewencję próchnicy zębów. Istnieją badania, które potwierdzają obniżenie ryzyka próchnicy o 35% w związku z dodawaniem fluoru do wody pitnej. Dlatego metoda ta była uznawana za słuszną do czasu, kiedy wykazano, że ok. 40% nastolatków w przedziale wiekowym 12-15 lat cierpi na choroby zębów, których sprawcą są fluorki.

Od tego momentu na temat fluoru i jego szkodliwego wpływu na zdrowie zostało przeprowadzonych wiele badań. W Ameryce  zmniejszono poziom fluoryzacji wody, a w niektórych regionach całkowicie zaprzestano stosowania tego pierwiastka. Fluor rzeczywiście w małych stężeniach dba o zęby i zapobiega próchnicy, jednak zbyt duże jego ilości powodują odwrotny efekt, czego skutkiem są choroby zębów takie jak: próchnica, przebarwienia, demineralizacja czy poważniejsze schorzenia opisane powyżej.

Zalecenia stomatologów

Według zaleceń AAPD (American Academy of Pediatric Dentistry) oraz EAPD (European Archives of Paediatric Dentistry), od samego początku w ramach profilaktyki próchnicy powinno stosować się u dzieci pasty z fluorem. Do 6. roku życia należy kontrolować ilość pasty nakładanej przez dziecko na szczoteczkę, a po 6. roku życia wprowadzać pastę dla dorosłych.

Jednak z powodu obaw o toksyczne działanie fluoru (ryzyko połknięcia) rodzice wybierają pasty pozbawione pierwiastka budzącego tak wiele kontrowersji. Teoretycznie nie wchłania się on przy myciu zębów, czy też wchłania się w niewielkim stopniu, ale mówimy tu o osobach dorosłych, które wypluwają pastę do zębów. Do 3. roku życia zazwyczaj dzieciom trudno jest opanować odruch wypluwania, dlatego wybór pasty bez fluoru może być słuszną decyzją.

Zawiera ona inne składniki, które skutecznie chronią zęby maluchów (ksylitol, ekstrakty roślinne czy chlorheksydynę). Jeśli już ktoś zdecyduje się na dodatek fluoru, powinien wiedzieć, że stężenia poniżej 500 ppm (500 mg na litr pasty), nie wykazują działania przeciwpróchniczego.

Materiał nie stanowi i nie zastąpi porady lekarskiej.