Alergia na leki – jak sobie z nią radzić

Każdy z nas w swoim otoczeniu z pewnością spotkał się z osobą borykającą się z alergią. To choroba cywilizacyjna naszych czasów. Nikogo już nie dziwi alergia na sierść psa czy kota, kurz, roztocza lub pleśnie. Jednak często nie mamy świadomości, że reakcję alergiczną mogą spowodować nie tylko czynniki znajdujące się w naszym bezpośrednim otoczeniu, ale także leki na alergie – zarówno te podane po raz pierwszy, jak i przyjmowane dłuższy czas.

Co to jest reakcja alergiczna

Reakcja alergiczna na substancje lecznicze to nagła i niespodziewana reakcja na lek występująca podczas stosowania go w bezpiecznej, zalecanej dawce. Szacuje się, że występuje ona u około 10% chorych hospitalizowanych. Dotyczy nie tylko leków podawanych doustnie, ale również dożylnie i miejscowo (np. po aplikacji maści czy kremu).

Alergie na leki

Umownie alergie dzieli się na dwa typy:

• typ A – wynikający z mechanizmu działania danej substancji lub też jej właściwości toksycznych – to najczęściej spotykany mechanizm. Jest możliwy do przewidzenia i może wystąpić u każdego pacjenta przyjmującego dany lek,
• typ B – występuje tylko u pacjentów mających pewne predyspozycje i jest niemożliwy do przewidzenia. Za jego wystąpienie odpowiada między innymi nasz układ immunologiczny.

W praktyce jednak bardzo trudno odróżnić, z którym typem reakcji mamy do czynienia, gdyż objawy są nieswoiste, podobne w obu tych przypadkach. Nadal podstawowym narzędziem diagnostycznym jest wywiad przeprowadzony z pacjentem. Tylko gdy jest to naprawdę konieczne wykonuje się testy skórne lub doustne próby prowokacyjne z użyciem bardzo małych dawek leków, gdyż mogą być one niebezpieczne dla pacjenta. Ponadto, tylko w przypadku niektórych leków istnieją testy diagnostyczne potwierdzające alergię na daną substancję.

Kiedy reakcja niepożądana to alergia?

Warto wspomnieć, że nie każdą niepożądaną reakcją możemy nazwać alergią. Jeżeli negatywne skutki zostały zapoczątkowane przez aktywację układu immunologicznego (odpornościowego), to zjawisko to nazywamy reakcją alergiczną. Ważne jest również, że w reakcji alergicznej niezbędny jest wcześniejszy kontakt z alergenem. Jeżeli podłoże jest inne, jest to nadwrażliwość na dany czynnik, która charakteryzuje się tym, że może wystąpić zarówno podczas pierwszej ekspozycji na lek, jak i po wielokrotnym jego podaniu.

Każdy lek może wywołać niepożądane objawy. Są jednak substancje, których używanie wiąże się z większym ryzykiem i powodują one alergię u większej liczby osób. Do takich substancji zaliczamy:

• niektóre antybiotyki, zwłaszcza z grupy penicylin oraz sulfonamidy,
• niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), głównie kwas acetylosalicylowy u dorosłych, a u dzieci ibuprofen,
• niektóre leki przeciwpadaczkowe,
• opioidowe leki przeciwbólowe np. morfina,
• inhibitory konwertazy angiotensyny (ACEI) – grupa leków stosowana między innymi w leczeniu nadciśnienia tętniczego (np. kaptopryl, ramipryl),
• leki anestezjologiczne, głównie zwiotczające mięśnie,
• środki kontrastowe używane podczas zabiegów,
• preparaty krwiozastępcze – zwłaszcza dekstran,
• lateks – surowiec szeroko stosowany w produkcji wielu wyrobów medycznych używanych w służbie zdrowia do diagnostyki (cewniki, rękawice, maski, bandaże), ale także do wytwarzania prezerwatyw, zabawek, smoczków i innych przedmiotów, z którymi stykamy się w życiu codziennym.

Objawy reakcji alergicznej

Objawy świadczące o tym, że mamy alergię lub nadwrażliwość na dany lek:

• miejscowe reakcje alergiczne – mogą występować zarówno po miejscowym podaniu leku jak i ogólnoustrojowym (np. doustnie). Do najbardziej powszechnych należą obrzęk naczynioruchowy, rumień, wyprysk kontaktowy, pokrzywka, wysypka alergiczna. Wszystkie wyżej wymienione i wiele innych miejscowych reakcji alergicznych występujących na skórze nazywamy osutkami polekowymi. Często ciężko je odróżnić od zmian przypominających choroby zakaźne, 
• wstrząs anafilaktyczny – to najbardziej niebezpieczny stan, który może poważnie zagrażać życiu i zdrowiu pacjenta. Pierwsze objawy alergii pojawiają się zwykle po upływie kilku do kilkudziesięciu minut od zadziałania bodźca. Rozwija się gwałtownie, a swój szczyt osiąga około 30 minut po uwidocznieniu się pierwszych objawów. Może mieć łagodny lub ostry przebieg Najczęściej obserwowane łagodne symptomy alergii skórnej to: rumień całego ciała, świąd skóry oraz błon śluzowych, pokrzywka, obrzęk, mrowienie dłoni, stóp oraz narządów płciowych, a także uczucie lęku i zagrożenia. Poważniejsze objawy mogą wystąpić ze strony układu sercowo-naczyniowego i oddechowego. Obserwuje się nieżyt nosa, obrzęk języka, jamy ustnej, gardła i krtani, co powoduje wystąpienie płytkiego, świszczącego oddechu, kaszlu, a nawet może doprowadzić do zatrzymania oddechu. Charakterystyczne jest również przekrwienie spojówek i łzawienie z oczu. Na szczęście w większości przypadków anafilaksja ma łagodny przebieg, a objawy ustępują szybko po wdrożeniu odpowiedniego leczenia.

Rozpoznanie objawów reakcji alergicznej na lek to tylko połowa sukcesu. Musimy wiedzieć, jak możemy zahamować nieprzyjemne objawy. Przede wszystkim należy usunąć przyczynę alergii, aby zapobiec dalszej ekspozycji na niekorzystny czynnik. Jeżeli reakcja ma łagodny przebieg, to wystarczy sięgnąć po preparaty dostępne bez przepisu lekarza – wapno musujące, doustne środki przeciwalergiczne np. tabletki powlekane z cetyryzyną, feksofenadyną lub te szybko rozpuszczalne w jamie ustnej z desloratadyną.

Dla dzieci dostępne są natomiast syropy. Te, w których głównym składnikiem są sole wapniowe mogą być zastosowane nawet u niemowląt. Inne, zawierające leki przeciwhistaminowe, są zarejestrowane od 6. roku życia.

Co robić w przypadku ostrej reakcji alergicznej

W przypadku ostrej reakcji alergicznej, gdy pacjent ma problemy z oddychaniem i zaczyna się dusić, lekiem pierwszego rzutu jest adrenalina. Można podawać ją podskórnie, domięśniowo, dożylnie, a nawet w nebulizacji. Powinna zostać podana jak najszybciej.

Według najnowszych wytycznych najkorzystniejsze działanie osiąga się w przypadku podania domięśniowego – najlepiej w mięsień obszerny boczny uda, w 1/3 środkowej części uda. Takie podanie zmniejsza ryzyko działań niepożądanych adrenaliny na układ sercowo-naczyniowy. Adrenalina poprzez działanie na odpowiednie receptory zmniejsza obrzęk błony śluzowej gardła, tchawicy i oskrzeli, a także przyśpiesza akcję serca. Właściwa dawka to od 0,3 do 0,5 mg u dorosłych oraz 0,1 mg/10 kg masy ciała u dzieci. W razie konieczności zastrzyk można powtórzyć po 10–15 minutach.

Bardzo ważne jest, że zarówno w łagodnej reakcji alergicznej jak i tej ciężkiej należy obserwować pacjenta przez 48 godzin od wystąpienia pierwszych objawów, aby mieć pewność, że nie ma już żadnego zagrożenia.

Podsumowując, reakcje alergiczne na leki są często spotykane. W większości przypadków nie są niebezpieczne dla zdrowia i życia pacjentów. Jednak ważne jest, aby po wystąpieniu takich objawów zidentyfikować alergen i konsekwentnie go unikać. To na nas, pacjentach spoczywa obowiązek poinformowania lekarza i farmaceuty o uczuleniach na lek, ponieważ unikanie alergenu to podstawowa i najskuteczniejsza metoda w walce z przykrymi konsekwencjami alergii.

Materiał nie stanowi i nie zastąpi porady lekarskiej.