Ochrona skóry dziecka latem

Promieniowanie słoneczne jest niezbędne do życia. Jest elementem istotnym dla prawidłowego rozwoju człowieka.

Co to jest promieniowanie UV

Codzienna umiarkowana dawka promieniowania UV przynosi ogromne korzyści poprzez:

• poprawę samopoczucia, wprowadzanie w stan relaksu;
• podwyższenie wydolności psychicznej i fizycznej – wpływ na wydzielanie melatoniny i zwiększenie tkankowego stężenia tlenu;
• aktywowanie syntezy wit. D3 potrzebnej do prawidłowego funkcjonowania gospodarki wapniowo-fosforanowej (działanie przeciw krzywicy u dzieci i przeciw osteoporozie u osób starszych);
• leczenie niektórych schorzeń dermatologicznych (np. AZS, łojotok, łuszczyca), gruźlica, prowadzone są także badania dotyczące skutecznego działania w zapaleniach płuc;
• podwyższenie tolerancji na przeszczepy skórne – badania in vivo na zwierzętach.

Promieniowanie słoneczne stanowi widmo ciągłe promieniowania elektromagnetycznego. Dzieli się na 3 zakresy zależne od długości fali:

• podczerwień (IR) – długość fali > 700 nm, promieniowanie to wywołuje odczucie ciepła, może prowadzić do przegrzania i odwodnienia;
• światło widzialne – długość fali 400-760 nm, wpływa na funkcjonowanie zegara biologicznego w żywych organizmach;
• ultrafiolet UV – 10% – w ramach promieniowania ultrafioletowego, które wykazuje najsilniejsze działanie na ludzką skórę wyróżnia się 3 podtypy.

Typy promieniowania ultrafioletowego

Promieniowanie UVA – o długości fali 320-400 nm (UVA1 oraz UVA2) jest najgroźniejszym typem promieniowania dla człowieka, gdyż wnikając w głąb skóry właściwej powoduje skutki oddalone w czasie. Ma zdolność przenikania przez chmury i szyby. Przewlekła i długotrwała ekspozycja na promieniowanie UVA skutkuje kumulacją dawek promieniowania.

Promieniowanie UVB – o długości fali 280-320 nm dociera do ziemi, przechodzi przez wodę, jest jednak zatrzymywane przez chmury, pyły, a także szkło. U człowieka przenika niezbyt głęboko jedynie do warstwy podstawnej naskórka. Jego niezwykle ważne działanie biologiczne związane jest z produkcją wit. D3, a także z pobudzeniem procesu melanogenezy.

Promieniowanie UVC – o długości fali 100-280 nm jest praktycznie całkowicie pochłaniane przez warstwę ozonową w atmosferze.

Niebezpieczne opalanie

Ta odrobina wiedzy pozwala nam zaplanować umiejętne korzystanie ze słonecznego dobrodziejstwa. Zbyt długa ekspozycja i brak ochrony przeciwsłonecznej mogą spowodować, że promieniowanie UV stanie się szkodliwe i spowoduje skutki niebezpieczne dla zdrowia:

• reakcje natychmiastowe: powstawanie rumienia skórnego (oparzeń słonecznych); udar cieplny, czyli przegrzanie organizmu, zwłaszcza gdy nie uzupełniamy płynów w trakcie intensywnego pocenia się, pojawianie się zmian o charakterze alergicznym (krostki, swędzenie skóry, wysypka);
• reakcje opóźnione: uszkodzenie wzroku (zapalenie spojówek, uszkodzenia soczewki i siatkówki, a nawet może być czynnikiem przyspieszającym  rozwój zaćmy), nowotwory skóry (zwłaszcza czerniaki), przedwczesne starzenie się skóry (tzw. elastoza słoneczna spowodowana degradacją włókien kolagenu i elastyny oraz pogrubieniem naskórka), powstawanie ogromnej ilości aktywnych wolnych rodników, które powodują utlenianie błon komórkowych i mogą uszkadzać strukturę DNA.

Rumień związany z nadmierną ekspozycją na promieniowanie UVB, pojawia się maksymalnie po 12-24 h, natomiast po kolejnych 24-48 h dochodzi do intensywnej produkcji melaniny i tworzenia opalenizny. Nasilenie działania promieniowania UVB jest związane z efektem odbijania światła od powierzchni takich jak: woda, śnieg czy piasek. Warto ograniczać ekspozycję na promienie słoneczne w godzinach południowych i wczesno popołudniowych, kiedy natężenie UVB jest największe – podlega ono wahaniom dobowym.

W przeciwieństwie do UVB natężenie UVA jest stałe w ciągu całego dnia. Pod jego wpływem dochodzi do zaczerwienienia i ściemnienia skóry na skutek fotooksydacji melaniny, pobudzenia jej syntezy i zwiększenia transportu do komórek naskórka. Jednak rumień związany z działaniem UVA na skórę  jest wielokrotnie słabszy niż ten spowodowany UVB. Reakcje opóźnione związane są z destrukcyjnym działaniem właśnie promieni UVA na strukturę białek i kwasów nukleinowych. Te zmiany w strukturze DNA mogą inicjować rozwój różnych typów nowotworów skóry. A także być przyczyną tzw. elastozy słonecznej i procesu photoageing, czyli starzenia wywołanego światłem.

Melanina czyli naturalna ochrona skóry

Naturalną ochroną przed napromieniowaniem jest zabarwienie skóry, które zależy od stężenia melaniny w organizmie. Jej ilość wpływa także na kolor włosów i tęczówki oka. Melanina jest pochodną tyrozyny i zależnie od budowy chemicznej przyjmuje różne barwy. Eumelanina o kolorze brązowym występuje tylko u ludności rasy czarnej, feomelanina – czerwony barwnik tylko u ludności rasy celtyckiej. Natomiast populacja  rasy kaukaskiej posiada oba te barwniki w zmiennych proporcjach.

W 1988 r. dr. Thomas Fitzpatrick z Harvard Medical School wprowadził klasyfikację skóry ludzkiej w zależności od typu karnacji i reakcji na promieniowania UV uzależnione od zawartości w niej melaniny.

6 fototypów karnacji

I – skóra biała (rasa celtycka) – nigdy się nie opala, zawsze reaguje oparzeniem;
II – skóra biała (rasa kaukaska) – na opalanie najczęściej reaguje poparzeniem, czasem się opala;
III – skóra biała/jasnobrązowa (rasa kaukaska) – opalenizna pojawia się zawsze, czasami mogą wystąpić oparzenia;
IV – skóra brązowa (rasa kaukaska) – opalenizna pojawia się zawsze, rzadko są oparzenia;
V – skóra ciemnobrązowa (rasa kaukaska) – opalenizna pojawia się zawsze, bardzo rzadko są oparzenia;
VI – skóra czarna (rasa negroidalna) – opalenizna jest zawsze, nigdy nie ma poparzeń.

Reakcja skóry na promieniowanie UV zależy więc od fototypu skóry, ale także czasu i długości ekspozycji, szerokości geograficznej, wieku, płci, czynników zdrowotnych, osobniczej wrażliwości na promieniowanie UV.

Chroń swoją skórę przed promieniowaniem słonecznym

Jest to najważniejsze przesłanie dla rodziców niemowląt, a także starszych dzieci i nastolatków. Istotna jest przede wszystkim świadomość celu, któremu służy ochrona przeciwsłoneczna, znajomość podstawowych zasad gwarantujących skuteczność tej ochrony oraz ukształtowanie właściwych nawyków w dzieciach i młodzieży. Jak wynika z badań ok. 80% całkowitego czasu ekspozycji na promieniowanie słoneczne przypada na pierwsze 18 lat życia.

Stosowanie wysokiej protekcji przeciw promieniowaniu UVA i UVB u dzieci jest najbardziej podstawowym postępowaniem profilaktycznym zapobiegającym rozwojowi nowotworów skóry w przyszłości.

Ze względu na różnice anatomiczne i funkcjonalne skóra najmłodszych jest dużo bardziej narażona na negatywne w skutkach działanie promieni UV niż u osób dorosłych. Nie jest ona jeszcze w pełni dojrzała. Ma cieńszą i słabiej wykształconą warstwę rogową. Słabo rozwinięta tkanka podskórna z niewielką ilością komórek tłuszczowych słabiej chroni przed termicznym działaniem promieniowania słonecznego. Pomimo że produkcja melaniny rozpoczyna się w 20-24 tygodniu życia płodowego, to pigmentacja skóry niemowląt nie jest wystarczająca do ochrony przed promieniowaniem UV.

W naskórku i skórze właściwej jest zgromadzona większa ilość wody, jednak naskórek jest bardziej przepuszczalny, zwiększa się przeznaskórkowa utrata wody (TEWL). Grubość skóry właściwej jest mniejsza niż u osób dorosłych. Z powodu licznych, płytko położonych i poszerzonych naczyń krwionośnych odczyn rumieniowy po napromieniowaniu jest znacznie silniejszy niż u dorosłych.

Zatem skórę dzieci i niemowląt powinniśmy traktować jak skórę o fototypie I, ponieważ reaguje na opalanie oparzeniami słonecznymi, co może prowadzić do uszkodzenia układu immunologicznego i zwiększać w późniejszych latach prawdopodobieństwo pojawienia się transformacji nowotworowej.

Filtry przeciwsłoneczne – co warto o nich wiedzieć

Na szczęście rynek oferuje nam różnorodność nowoczesnych kosmetyków zapewniających skuteczną ochronę przeciw szerokiemu spektrum promieniowania. Z punktu widzenia konsumenta istotne staje się właściwe dostosowanie kosmetyku do potrzeb i wymagań skóry.

Kosmetyki przeznaczone dla małych dzieci powinny zawierać substancje najwyższej jakości, wykazywać wysoką stabilność i wodoodporność. Nie mogą działać drażniąco i alergizująco, nie powinny penetrować w głąb skóry ani być toksyczne.

Bezpieczeństwo i skuteczność filtrów są regulowane i zatwierdzane przez międzynarodowe stowarzyszenia. W krajach Unii Europejskiej, Stanach Zjednoczonych i Japonii kosmetyki przechodzą rygorystyczną ocenę bezpieczeństwa toksykologicznego. Analizowane są ich następujące cechy: toksyczność, tendencja do wywoływania podrażnień, uczuleń, fototoksyczność, fotouczulanie, genotoksyczność, fotogenotoksyczność, rakotwórczość. Tylko substancje o bezpiecznym profilu toksykologicznym są zatwierdzane jako odpowiednie do stosowania u ludzi. Nowoczesne filtry przeciwsłoneczne są bezpieczne dla dzieci i dorosłych.

Kosmetyki przeciwsłoneczne zawierają:

• filtry fizyczne (nieorganiczne) – działają na zasadzie odbijania promieni UV od powierzchni skóry, mają szersze spektrum działania obejmujące UVA i UVB, mniejsze właściwości uczulające i większą fotostabilność. Są zatem chętnie wykorzystywane w kosmetykach protekcyjnych dla dzieci i osób z atopią lub wrażliwą skórą;
• chemiczne (organiczne) – mają zdolność absorbowania promieniowania UV, ale nie wszystkie absorbują cały zakres UVA i UVB. Filtry te, pochłaniając promieniowanie, mogą uwalniać wolne rodniki tlenowe, stąd w formule stosuje się antyoksydanty zmniejszające skutki ich działania utleniającego (np. wit. C i E, karotenoidy, ekstrakt z tarczycy bajkalskiej, z liści zielonej herbaty, z cytryńca chińskiego);
• kombinację obu wyżej wymienionych, aby zwiększyć skuteczność protekcyjną formuły.

Skuteczność kosmetyków ochrony przeciwsłonecznej jest wynikiem zastosowania nie tylko odpowiednich filtrów, ale także stworzenia kompozycji całej receptury. Odpowiednio zastosowane emulgatory lub emolienty mają zdolność rozpuszczania lub dyspergowania filtrów UV, mogą także wpływać na zmniejszenie przenikania filtrów w głąb skóry. Silikony zapobiegają zbrylaniu się cząstek filtrów i warunkują jego równomierne rozprowadzenie na skórze, co podnosi wartość SPF.

Zgodnie z zaleceniami UE na opakowaniu kosmetyku powinny być informacje, do jakiej klasy ochronnej należy produkt chroniący przed UV. Powinien także być podany wskaźnik ochrony przeciwsłonecznej. Jest on najczęściej oznaczany symbolem SPF (Sun Protection Factor) – ten wskaźnik dotyczy przede wszystkim działania fotoochronnego w stosunku do promieni UVB, natomiast symbole PPD (Persistant Pigmentation Darkening) i IDP (Immediate Pigmentatio Darkening) określają zdolność produktu do ochrony przed UVA (im wyższa liczba tym lepsza ochrona).

Warto pamiętać, że żaden produkt dostępny na rynku nie zapewnia 100% ochrony. Stopień protekcji względem UVB zależnie od zastosowanego filtra wynosi odpowiednio:

• SPF 15 – 93,3%,
• SPF 30 – 96,7%,
• SPF 50 – w 98,3%.

Właściwości protekcyjne kosmetyku przed promieniowaniem UVB nie są jednoznaczne z ochroną przed UVA. Należy zatem wybierać tylko takie kosmetyki, które zapewniają skuteczną ochronę przeciwsłoneczną z uwzględnieniem szerokiego spektrum promieniowania UV.

Ochrona przeciwsłoneczna dla dzieci

• stosuje się produkty z SPF co najmniej 30. Niemowlęta i dzieci z jasną karnacją oraz te ze skórą atopową powinny być chronione preparatami o SPF 50 lub 50+. Istotne jest, aby produkt gwarantował ochronę przeciw promieniowaniu UVB i UVA;
• zastosowanie zbyt małej ilości kosmetyku na skórę zmniejsza właściwości ochronne produktu poniżej SPF, jakie gwarantuje producent kosmetyku. Prawidłowo zaleca się stosowanie preparatu w ilości ok. 2 mg/cm² skóry, tj. ok. 36 ml na całe ciało osoby dorosłej;
• protekcję przeciwsłoneczną rozpoczyna się już w okresie niemowlęcym i kontynuuje przez całe życie;
• poniżej 2. roku życia, a także w przypadku skóry atopowej i bardzo wrażliwej należy używać kosmetyków z filtrami fizycznymi (mineralnymi);
• u dzieci powyżej 2. roku życia mogą już być stosowane w kosmetykach filtry chemiczne najczęściej w postaci kombinacji filtrów fizycznych i chemicznych, aby zwiększyć możliwości ochronne preparatu;
• niemowlęta i dzieci do 3. roku życia nie powinny być wystawiane na bezpośrednie działanie promieni słonecznych;
• należy unikać ekspozycji na promieniowanie w godzinach największego nasłonecznienia, tj. w naszej szerokości geograficznej pomiędzy godziną 11 a 15.00;
• skuteczna ochrona skóry przed słońcem wymaga nałożenia kremu z filtrem na ok. 20 min. przed wyjściem na, aplikacja powinna być ponawiana co 2-3 h, obowiązkowo po kąpielach wodnych (nawet, jeśli produkt jest wodoodporny), a także przy silnym poceniu się, po wycieraniu ręcznikiem;
• w szczególny sposób należy pamiętać o ochronie uszu, nosa, ust maluszka;
• zaopatrzenie dziecka w okulary przeciwsłoneczne z filtrem UV 400, przewiewną odzież i czapkę z daszkiem lub kapelusz z rondem;
• warto pamiętać, aby produkt był przydatny do użycia, tj. aby czas od otwarcia opakowania nie był dłuższy niż ten, który przewiduje symbol PAO (symbol słoiczka na opakowaniu);
• najbardziej istotne jest weryfikowanie stanu skóry dziecka, obserwowanie znamion, pojawiających się ciemnych zabarwień i w razie wątpliwości konsultowanie ich z lekarzem.

Materiał nie stanowi i nie zastąpi porady lekarskiej.