Promieniowanie słoneczne jest niezbędne do życia. Jest elementem istotnym dla prawidłowego rozwoju człowieka.
Codzienna umiarkowana dawka promieniowania UV przynosi ogromne korzyści poprzez:
Promieniowanie słoneczne stanowi widmo ciągłe promieniowania elektromagnetycznego. Dzieli się na 3 zakresy zależne od długości fali:
Promieniowanie UVA – o długości fali 320-400 nm (UVA1 oraz UVA2) jest najgroźniejszym typem promieniowania dla człowieka, gdyż wnikając w głąb skóry właściwej powoduje skutki oddalone w czasie. Ma zdolność przenikania przez chmury i szyby. Przewlekła i długotrwała ekspozycja na promieniowanie UVA skutkuje kumulacją dawek promieniowania.
Promieniowanie UVB – o długości fali 280-320 nm dociera do ziemi, przechodzi przez wodę, jest jednak zatrzymywane przez chmury, pyły, a także szkło. U człowieka przenika niezbyt głęboko jedynie do warstwy podstawnej naskórka. Jego niezwykle ważne działanie biologiczne związane jest z produkcją wit. D3, a także z pobudzeniem procesu melanogenezy.
Promieniowanie UVC – o długości fali 100-280 nm jest praktycznie całkowicie pochłaniane przez warstwę ozonową w atmosferze.
Ta odrobina wiedzy pozwala nam zaplanować umiejętne korzystanie ze słonecznego dobrodziejstwa. Zbyt długa ekspozycja i brak ochrony przeciwsłonecznej mogą spowodować, że promieniowanie UV stanie się szkodliwe i spowoduje skutki niebezpieczne dla zdrowia:
Rumień związany z nadmierną ekspozycją na promieniowanie UVB, pojawia się maksymalnie po 12-24 h, natomiast po kolejnych 24-48 h dochodzi do intensywnej produkcji melaniny i tworzenia opalenizny. Nasilenie działania promieniowania UVB jest związane z efektem odbijania światła od powierzchni takich jak: woda, śnieg czy piasek. Warto ograniczać ekspozycję na promienie słoneczne w godzinach południowych i wczesno popołudniowych, kiedy natężenie UVB jest największe – podlega ono wahaniom dobowym.
W przeciwieństwie do UVB natężenie UVA jest stałe w ciągu całego dnia. Pod jego wpływem dochodzi do zaczerwienienia i ściemnienia skóry na skutek fotooksydacji melaniny, pobudzenia jej syntezy i zwiększenia transportu do komórek naskórka. Jednak rumień związany z działaniem UVA na skórę jest wielokrotnie słabszy niż ten spowodowany UVB. Reakcje opóźnione związane są z destrukcyjnym działaniem właśnie promieni UVA na strukturę białek i kwasów nukleinowych. Te zmiany w strukturze DNA mogą inicjować rozwój różnych typów nowotworów skóry. A także być przyczyną tzw. elastozy słonecznej i procesu photoageing, czyli starzenia wywołanego światłem.
Naturalną ochroną przed napromieniowaniem jest zabarwienie skóry, które zależy od stężenia melaniny w organizmie. Jej ilość wpływa także na kolor włosów i tęczówki oka. Melanina jest pochodną tyrozyny i zależnie od budowy chemicznej przyjmuje różne barwy. Eumelanina o kolorze brązowym występuje tylko u ludności rasy czarnej, feomelanina – czerwony barwnik tylko u ludności rasy celtyckiej. Natomiast populacja rasy kaukaskiej posiada oba te barwniki w zmiennych proporcjach.
W 1988 r. dr. Thomas Fitzpatrick z Harvard Medical School wprowadził klasyfikację skóry ludzkiej w zależności od typu karnacji i reakcji na promieniowania UV uzależnione od zawartości w niej melaniny.
I – skóra biała (rasa celtycka) – nigdy się nie opala, zawsze reaguje oparzeniem;
II – skóra biała (rasa kaukaska) – na opalanie najczęściej reaguje poparzeniem, czasem się opala;
III – skóra biała/jasnobrązowa (rasa kaukaska) – opalenizna pojawia się zawsze, czasami mogą wystąpić oparzenia;
IV – skóra brązowa (rasa kaukaska) – opalenizna pojawia się zawsze, rzadko są oparzenia;
V – skóra ciemnobrązowa (rasa kaukaska) – opalenizna pojawia się zawsze, bardzo rzadko są oparzenia;
VI – skóra czarna (rasa negroidalna) – opalenizna jest zawsze, nigdy nie ma poparzeń.
Reakcja skóry na promieniowanie UV zależy więc od fototypu skóry, ale także czasu i długości ekspozycji, szerokości geograficznej, wieku, płci, czynników zdrowotnych, osobniczej wrażliwości na promieniowanie UV.
Jest to najważniejsze przesłanie dla rodziców niemowląt, a także starszych dzieci i nastolatków. Istotna jest przede wszystkim świadomość celu, któremu służy ochrona przeciwsłoneczna, znajomość podstawowych zasad gwarantujących skuteczność tej ochrony oraz ukształtowanie właściwych nawyków w dzieciach i młodzieży. Jak wynika z badań ok. 80% całkowitego czasu ekspozycji na promieniowanie słoneczne przypada na pierwsze 18 lat życia.
Stosowanie wysokiej protekcji przeciw promieniowaniu UVA i UVB u dzieci jest najbardziej podstawowym postępowaniem profilaktycznym zapobiegającym rozwojowi nowotworów skóry w przyszłości.
Ze względu na różnice anatomiczne i funkcjonalne skóra najmłodszych jest dużo bardziej narażona na negatywne w skutkach działanie promieni UV niż u osób dorosłych. Nie jest ona jeszcze w pełni dojrzała. Ma cieńszą i słabiej wykształconą warstwę rogową. Słabo rozwinięta tkanka podskórna z niewielką ilością komórek tłuszczowych słabiej chroni przed termicznym działaniem promieniowania słonecznego. Pomimo że produkcja melaniny rozpoczyna się w 20-24 tygodniu życia płodowego, to pigmentacja skóry niemowląt nie jest wystarczająca do ochrony przed promieniowaniem UV.
W naskórku i skórze właściwej jest zgromadzona większa ilość wody, jednak naskórek jest bardziej przepuszczalny, zwiększa się przeznaskórkowa utrata wody (TEWL). Grubość skóry właściwej jest mniejsza niż u osób dorosłych. Z powodu licznych, płytko położonych i poszerzonych naczyń krwionośnych odczyn rumieniowy po napromieniowaniu jest znacznie silniejszy niż u dorosłych.
Zatem skórę dzieci i niemowląt powinniśmy traktować jak skórę o fototypie I, ponieważ reaguje na opalanie oparzeniami słonecznymi, co może prowadzić do uszkodzenia układu immunologicznego i zwiększać w późniejszych latach prawdopodobieństwo pojawienia się transformacji nowotworowej.
Na szczęście rynek oferuje nam różnorodność nowoczesnych kosmetyków zapewniających skuteczną ochronę przeciw szerokiemu spektrum promieniowania. Z punktu widzenia konsumenta istotne staje się właściwe dostosowanie kosmetyku do potrzeb i wymagań skóry.
Kosmetyki przeznaczone dla małych dzieci powinny zawierać substancje najwyższej jakości, wykazywać wysoką stabilność i wodoodporność. Nie mogą działać drażniąco i alergizująco, nie powinny penetrować w głąb skóry ani być toksyczne.
Bezpieczeństwo i skuteczność filtrów są regulowane i zatwierdzane przez międzynarodowe stowarzyszenia. W krajach Unii Europejskiej, Stanach Zjednoczonych i Japonii kosmetyki przechodzą rygorystyczną ocenę bezpieczeństwa toksykologicznego. Analizowane są ich następujące cechy: toksyczność, tendencja do wywoływania podrażnień, uczuleń, fototoksyczność, fotouczulanie, genotoksyczność, fotogenotoksyczność, rakotwórczość. Tylko substancje o bezpiecznym profilu toksykologicznym są zatwierdzane jako odpowiednie do stosowania u ludzi. Nowoczesne filtry przeciwsłoneczne są bezpieczne dla dzieci i dorosłych.
Kosmetyki przeciwsłoneczne zawierają:
Skuteczność kosmetyków ochrony przeciwsłonecznej jest wynikiem zastosowania nie tylko odpowiednich filtrów, ale także stworzenia kompozycji całej receptury. Odpowiednio zastosowane emulgatory lub emolienty mają zdolność rozpuszczania lub dyspergowania filtrów UV, mogą także wpływać na zmniejszenie przenikania filtrów w głąb skóry. Silikony zapobiegają zbrylaniu się cząstek filtrów i warunkują jego równomierne rozprowadzenie na skórze, co podnosi wartość SPF.
Zgodnie z zaleceniami UE na opakowaniu kosmetyku powinny być informacje, do jakiej klasy ochronnej należy produkt chroniący przed UV. Powinien także być podany wskaźnik ochrony przeciwsłonecznej. Jest on najczęściej oznaczany symbolem SPF (Sun Protection Factor) – ten wskaźnik dotyczy przede wszystkim działania fotoochronnego w stosunku do promieni UVB, natomiast symbole PPD (Persistant Pigmentation Darkening) i IDP (Immediate Pigmentatio Darkening) określają zdolność produktu do ochrony przed UVA (im wyższa liczba tym lepsza ochrona).
Warto pamiętać, że żaden produkt dostępny na rynku nie zapewnia 100% ochrony. Stopień protekcji względem UVB zależnie od zastosowanego filtra wynosi odpowiednio:
Właściwości protekcyjne kosmetyku przed promieniowaniem UVB nie są jednoznaczne z ochroną przed UVA. Należy zatem wybierać tylko takie kosmetyki, które zapewniają skuteczną ochronę przeciwsłoneczną z uwzględnieniem szerokiego spektrum promieniowania UV.
Materiał nie stanowi i nie zastąpi porady lekarskiej.